Opiekunowie osoby starszej i osoby z niepełnosprawnością / Опікуни літніх осіб та осіб з інвалідністю
Opiekunowie osoby starszej i osoby z niepełnosprawnością / Опікуни літніх осіб та осіб з інвалідністю
DANE IDENTYFIKACYJNE ZBIORU
1. Nazwy i kody grup zawodów opisanych w zbiorze
Zbiór zawodów Opiekunowie osób starszych i z niepełnosprawnościami zawiera wybrane zawody usytułowane w następujących grupach według krajowych i międzynarodowych klasyfikacji:
Broszura nie opisuje wszystkich zawodów, które znajdują się w wyżej wymienionych grupach klasyfikacyjnych, a jedynie te wybrane. Wynika to z metodologii przyjętej dla tej analizy porównawczej. Jej punktem wyjścia były zawody deficytowe na polskim rynku pracy, dla których poszukiwano zawodów bardzo podobnych lub pokrewnych w Ukrainie. Ostatecznie analiza objęła te z nich, dla których istnieją formalne opisy lub standardy zawodowe. Szczegółowe uzasadnienie takiego podejścia zawiera raport podsumowujący komponent Rynek pracy w projekcie Wsparcie techniczne w celu ułatwienia integracji społecznej i zawodowej obywateli państw trzecich w Polsce, w tym osób uciekających z Ukrainy.
2. Nazwy i kody poszczególnych zawodów w zbiorze
3. Mapa zbioru
Występują znaczące różnice pomiędzy polskimi a ukraińskimi zawodami związanymi z opieką i wsparciem osób niesamodzielnych, tj. osób z niepełnosprawnościami, chorych czy starszych. W Ukrainie obszar osobistych usług opiekuńczych wydaje się być rozwinięty w mniejszym stopniu niż w Polsce. Oficjalne opisy zawodów ukraińskich umieszczają je przede wszystkim w obszarze wdrażania polityki państwa w zakresie pomocy społecznej. Stanowią więc one bardziej odpowiedniki polskich zawodów z grupy pracowników instytucjonalnej pomocy społecznej czy pracy socjalnej.
Z kolei, dostęp do ich bezpośrednich odpowiedników jest w Polsce utrudniony. Po pierwsze dlatego, że zawód taki jak (PL) Pracownik socjalny nie jest obecnie w Polsce deficytowy (Barometr Zawodów, 2023); po drugie, dostęp do niego oraz kilku zawodów pokrewnych (np. (PL) Specjalisty poradnictwa psychospołecznego i rodzinnego czy (PL) Specjalisty pracy socjalnej) jest możliwy głównie w przypadku posiadania obywatelstwa polskiego. Dodatkowo, niezbędna jest znajomość realiów systemu polskiej pomocy społecznej, tj. prawodawstwa i polityki państwa w tym zakresie.
Możliwe jest jednak podjęcie pracy w zawodach odnoszących się w większym stopniu do sektora osobistych usług pomocowych. Już obecnie istnieje duże podobieństwo zawodów polskiego i ukraińskiego w zakresie asystencji osobie z niepełnosprawnością (OzN). Dodatkowo, niektóre z zawodów w tym obszarze mają w Polsce niski próg wejścia (np. (PL) Opiekunka domowa czy (PL) Osoba do towarzystwa) i opierają się w całości na kwalifikacjach rynkowych. Może to, co prawda, oznaczać pracę poniżej kwalifikacji, jednak, jak pokazuje analiza zawarta w tym zbiorze, istnieje wiele zawodów pokrewnych, w ramach których po ewentualnym uzupełnieniu wiedzy i walidacji kwalifikacji, możliwe będzie podjęcie takiej pracy na polskim rynku, która będzie bardziej zbliżona do posiadanego przez cudzoziemca wykształcenia i doświadczenia zawodowego.
W przypadku (PL) Opiekuna medycznego zostały podjęte prace legislacyjne mające doprowadzić do pełnego uregulowania tego zawodu. Jeśli przepisy takie zostaną wdrożone automatycznie oznaczać to będzie więcej barier w dostępie do niego dla obywateli państw trzecich.
Orientacyjne poziomy wykształcenia wymagane lub preferowane dla danego zawodu (według krajowych ram kwalifikacji (NQF), odniesionych do europejskich ram kwalifikacji (ERK/EQF)
Zbiór zawiera informacje o 15 polskich i ukraińskich zawodach i specjalnościach związanych z opieką nad osobami starszymi i osobami z niepełnosprawnością.
Ważne
Porównując poszczególne polskie i ukraińskie zawody warto wziąć pod uwagę nie tylko zakres zadań zawodowych czy kwalifikacje formalne. Dla pełnego obrazu warto dodatkowo wziąć pod uwagę staż pracy i doświadczenie danej osoby, które w Ukrainie mogą się wiązać z uzyskaniem kolejnego stopnia rozwoju zawodowego. Stopnie te zwane są kategoriami kwalifikacji. Dopiero to pozwoli określić - w każdym indywidualnym przypadku - ścieżkę dostępu do danego zawodu lub wskazać możliwości podjęcia pracy w ramach zawodu lub zawodów pokrewnych.
Ścieżka dostępu do danego zawodu w Polsce może się znacząco różnić w zależności od tego czy jest to:
- zawód regulowany, czyli zawód, którego nie można wykonywać bez spełnienia określonych warunków, opisanych w odrębnych przepisach.
- zawód, w którym wyodrębniono określone kwalifikacje (tzw. kwalifikacje w zawodzie lub kwalifikacje cząstkowe). Pracodawcy mogą wymagać lub preferować osoby, które posiadają oficjalne potwierdzenie posiadania tych kwalifikacji.
- inny zawód – zawód, w przypadku którego mowa być może w całości o kwalifikacjach rynkowych. Dostęp do niego zależy całkowicie od aktualnych wymagań na rynku pracy, czyli oczekiwań pracodawców.
Obywatel państwa trzeciego może uzyskać dostęp do danego zawodu w Polsce poprzez:
- formalne uznanie dokumentu potwierdzającego posiadane kwalifikacje – na drodze (a) uzyskania równoważności dokumentu na podstawie umów i porozumień międzynarodowych jeśli takie obowiązują lub (b) nostryfikację dyplomu
- walidację kwalifikacji i umiejętności – sprawdzenie czy dana osoba posiada określone kwalifikacje, poprzez zdanie egzaminu lub przejście innej formy sprawdzenia
*Wyjątki:
a) tymczasowa ścieżka uproszczona (rozwiązania w odniesieniu do niektórych zawodów wprowadzone w Ustawie z dnia 12 marca 2022 r. o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa, Dz.U. 2022 poz. 583.);
b) (niektóre) świadectwa/dyplomy uzyskane w Ukrainie przed 20.06.2006 r., są uznawane za równoważne z polskimi dokumentami.
Kluczowe pojęcia i skróty
Bakaławr (Бакалавр) - dyplom bakaławra uzyskuje się w Ukrainie po ukończeniu studiów I stopnia, które trwają 4 lata (180-240 ECTS). Stwierdzenie równoważności dyplomu Bakaławra z jego polskim odpowiednikiem jest możliwe w drodze nostryfikacji.
CKE (Centralna Komisja Egzaminacyjna) – instytucja, która, m.in., udziela informacji o sposobie organizacji i przeprowadzania egzaminu potwierdzającego kwalifikacje w zawodzie.
ESCO - wielojęzyczna klasyfikacja europejskich umiejętności, kompetencji, kwalifikacji i zawodów. Określa i kategoryzuje umiejętności, kompetencje, kwalifikacje i zawody istotne dla unijnego rynku pracy oraz kształcenia i szkolenia. ESCO jest inicjatywą DG ds. Zatrudnienia, Spraw Społecznych i Włączenia Społecznego, wspieraną przez Europejskie Centrum Rozwoju Kształcenia Zawodowego (Cedefop). Obecnie ma też wersję ukraińskojęzyczną.
ERK/EQF (Europejska Rama Kwalifikacji) - narzędzie, które pomaga w komunikacji i porównywaniu systemów kwalifikacji w Europie. Osiem europejskich poziomów odniesienia opisano w kategoriach efektów uczenia się: wiedzy, umiejętności i kompetencji. Dzięki temu krajowe systemy kwalifikacji, krajowe ramy kwalifikacji (ang. NQF) i kwalifikacje w Europie odniesione są do poziomów ERK. Uczący się, absolwenci, organizatorzy kształcenia i szkolenia, pracodawcy mogą dzięki temu lepiej zrozumieć i porównywać kwalifikacje nadawane w różnych krajach i różnych systemach kształcenia i szkolenia (Punkt Koordynacyjny ds. Polskiej i Europejskiej Ramy Kwalifikacji).
Grupa zawodów – sformalizowane (tj. ujęte w międzynarodowych i krajowych klasyfikacjach) zestawienie zawodów.
ISCO - międzynarodowy standard klasyfikacji zawodów wprowadzony przez Międzynarodową Organizację Pracy. Obecnie obowiązuje standard ISCO-08. Ukraina odnosi swoją klasyfikację zawodów do poprzedniej jego wersji, czyli do ISCO-88.
Kwalifikacja - termin, który funkcjonuje zarówno w języku potocznym, jak i jest formalnie ujęty w polskich przepisach, na przykład, w ustawie z dnia 22 grudnia 2015 r. o Zintegrowanym Systemie Kwalifikacji (Dz.U.2020 poz.226). Nie ma jednak zgodności co do jego precyzyjnego znaczenia. W różnych aktach prawnych jest on różnie ujmowany, a niektóre ustawy odnoszą się do niego bez podawania jego zakresu. Słowem, definicja kwalifikacji wymaga jeszcze ujednolicenia w polskim prawodawstwie (Sławiński, 2017). Dla potrzeb tego projektu zdecydowano się przyjąć szerokie, bliskie potocznemu, rozumienie terminu kwalifikacja (zawodowa), tj. jako obejmujące wszelkie formalnie opisane wymagania konieczne lub preferowane do podjęcia pracy w danym zawodzie czy specjalności. W tym ujęciu może się więc termin ten odnosić zarówno (w pewnym przynajmniej zakresie) do efektów kształcenia (wiedzy, umiejętności, kompetencji społecznych), jak i uprawnień zawodowych. Takie podejście jest determinowane koniecznością porównania w ramach projektu Techniczne wsparcie w celu ułatwienia integracji społecznej i zawodowej obywateli państw trzecich w Polsce, w tym osób uciekających z Ukrainy dwóch dalece odmiennych systemów: polskiego i ukraińskiego, w tym ostatnim przypadku, systemu, który przechodzi obecnie istotne przekształcenia. Szczegółowe uzasadnienie takiego ujęcia terminu kwalifikacja zawiera raport podsumowujący projekt. Warto jednak tu podkreślić, że tam gdzie przywołujemy w naszej analizie porównawczej takie terminy jak: kwalifikacje uregulowane lub rynkowe, pełne, cząstkowe czy kwalifikacje w zawodzie, mają one znaczenie określone w polskich przepisach i są użyte w odniesieniu do polskiego systemu opisu zawodów i kwalifikacji.
Kwalifikacje cząstkowe - wszystkie kwalifikacje włączone do Zintegrowanego Systemu Kwalifikacji, które nie są kwalifikacjami pełnymi. Mogą być one tworzone zarówno w systemach oświaty i szkolnictwa wyższego, jak i poza nimi. W ich przypadku zakres wymaganych efektów uczenia się jest z zasady węższy niż w przypadku kwalifikacji pełnych. Na ogół wymagania te są związane z wyraźnie określonym rodzajem działalności. Do kwalifikacji cząstkowych nadawanych w systemie oświaty zalicza się m.in. kwalifikacje w zawodzie (potwierdzone świadectwem) (Sławiński, 2017).
Kwalifikacje pełne – kwalifikacje, które są nadawane wyłącznie w ramach systemu oświaty po ukończeniu określonych etapów kształcenia oraz w ramach systemu szkolnictwa wyższego i nauki po ukończeniu kształcenia specjalistycznego, studiów pierwszego stopnia, studiów drugiego stopnia i jednolitych studiów magisterskich oraz po uzyskaniu stopnia doktora w rozumieniu ustawy z dnia 20 lipca 2018 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce (Dz.U. 2016 poz. 64).
Kwalifikacje rynkowe – kwalifikacje nieuregulowane przepisami prawa, których nadawanie odbywa się na zasadzie swobody działalności gospodarczej (Dz.U.2020 poz.226).
Kwalifikacje uregulowane – kwalifikacje ustanowione odrębnymi przepisami, których nadawanie odbywa się na zasadach określonych w tych przepisach, z wyłączeniem kwalifikacji nadawanych w systemie oświaty oraz systemie szkolnictwa wyższego i nauki (Dz.U. 2020 poz. 226).
Kwalifikacje w zawodzie – wyodrębniony w danym zawodzie zestaw oczekiwanych efektów kształcenia, których osiągnięcie potwierdza świadectwo wydane przez okręgową komisję egzaminacyjną po zdaniu egzaminu potwierdzającego kwalifikacje w zawodzie w zakresie jednej kwalifikacji. Uwaga: należy odróżniać kwalifikację w zawodzie od kwalifikacji zawodowych (potwierdzanych odpowiednim dyplomem). Do uzyskania dyplomu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe – w zależności od zawodu – może być wymagane uzyskanie jednej lub kilku kwalifikacji w zawodzie. Ta sama kwalifikacja w zawodzie może być wymagana w kilku różnych zawodach (Sławiński, 2017).
Młodszy bakaławr - dyplom młodszego bakaławra uzyskuje się w Ukrainie po ukończeniu studiów w krótkim cyklu, które trwają 2 lata (120 ECTS). Dyplom ten nie ma odpowiednika w polskim systemie szkolnictwa wyższego. W Ukrainie średnie szkoły zawodowe zostały włączone do systemu szkolnictwa wyższego i w związku z tym wydawane przez nie dyplomy Młodszego bakaławra są tam uważane za dokumenty poświadczające ukończenie edukacji na poziomie wyższym. Z tego też powodu nie mogą być one traktowane w Polsce jako świadectwa szkolne uzyskane za granicą, o których mowa w art. 93 ustawy o systemie oświaty. W polskich szkołach wyższych nie prowadzi się tego typu kształcenia, więc nie ma możliwości stwierdzenia równoważności dyplomów Młodszego bakaławra lub Młodszego specjalisty z dyplomami wydawanymi przez polskie uczelnie w drodze nostryfikacji (ENIC-NARIC Polska, 2023).
Młodszy specjalista (Молодший спеціаліст) - przed reformą systemu edukacji z 2014 r. kształcenie na studiach krótkich obejmowało 3-4 lata na podbudowie 9-letniej szkoły albo 2-3 lata na bazie 11-letniej pełnej szkoły średniej i kończyło się w Ukrainie dyplomem Młodszego specjalisty. Ostatni nabór na studia prowadzące do jego uzyskania nastąpił w 2019 r. Obecnie dyplom Młodszego specjalisty potwierdza ten sam poziom wykształcenia co dyplom Młodszego bakaławra. Żaden z nich nie ma odpowiednika w polskim systemie szkolnictwa wyższego. W Ukrainie średnie szkoły zawodowe zostały włączone do systemu szkolnictwa wyższego i w związku z tym wydawane przez nie dyplomy Młodszego specjalisty lub Młodszego bakaławra są tam uważane za dokumenty poświadczające ukończenie edukacji na poziomie wyższym; dlatego nie mogą być one traktowane w Polsce jako świadectwa szkolne uzyskane za granicą, o których mowa w art. 93 ustawy o systemie oświaty. W polskich szkołach wyższych nie prowadzi się tego typu kształcenia, więc nie ma możliwości stwierdzenia równoważności dyplomów Młodszego bakaławra lub Młodszego specjalisty z dyplomami wydawanymi przez polskie uczelnie w drodze nostryfikacji (ENIC-NARIC Polska, 2023).
Nostryfikacja - procedura prowadząca do ustalenia polskiego odpowiednika zagranicznego dyplomu. Nostryfikacji podlega dyplom ukończenia studiów za granicą, który nie może być uznany za równoważny odpowiedniemu polskiemu dyplomowi i tytułowi zawodowemu na podstawie umowy międzynarodowej określającej równoważność (NAWA).
PRK (Polska Rama Kwalifikacji) – krajowa NQF (National Qualification Framework. Składa się na nią opis ośmiu wyodrębnionych w Polsce poziomów kwalifikacji odpowiadających odpowiednim poziomom Europejskich Ram Kwalifikacji (…) sformułowany za pomocą ogólnych charakterystyk efektów uczenia się dla kwalifikacji na poszczególnych poziomach (Dz.U. 2016 poz. 64)
Specjalista (Спеціаліст) – przed wprowadzeniem reformy systemu edukacji w 2014 r., dyplom specjalisty był wydawany w Ukrainie po ukończeniu studiów jednolitych oraz niektórych kierunków studiów II stopnia, Ostatni nabór na kształcenie prowadzące do jego uzyskania nastąpił w 2016 r. Obecnie tytuł ten jest w Ukrainie uznawany za równoważny z tytułem magistra. W Polsce zarówno dyplom magistra jak i specjalisty wydany w Ukrainie przed dniem 20 czerwca 2006 r jest uważany za równoważny z polskim odpowiednikiem na podstawie umów międzynarodowych. W przypadku dokumentów wydanych później konieczna jest ich nostryfikacja (ENIC-NARIC Polska, 2023).
Specjalność - wynik podziału pracy w ramach zawodu, zawiera część zadań o podobnym charakterze (związanych z wykonywaną funkcją lub przedmiotem pracy), wymagających pogłębionej lub dodatkowej wiedzy i umiejętności, zdobytych w wyniku dodatkowego szkolenia lub praktyki (DRP MRiPS, 2023).
Ukraińska Rama Kwalifikacji – krajowa NQF (National Qualification Framework) - została wprowadzona w 2011 r.. W 2020 r. jej poziomy zostały dostosowane do ERK/EQF (Europejskiej Ramy Kwalifikacji), choć nadal istnieją między nimi różnice (European Training Foundation, 2023). Odniesienia do ERK/EQF jakie pojawiają się w tej analizie mają więc czasem charakter orientacyjny.
Uprawnienie zawodowe - podstawowy element prawa podmiotowego, który wiąże się z faktem posiadania określonego zawodu. W praktyce wyróżnienie uprawnień zawodowych następuje w przypadku występowania zawodów regulowanych, czyli tam, gdzie stawiane są warunki przystąpienia do zawodu (Hasła LEX, na: profinfo.pl).
Walidacja – sprawdzenie, czy osoba ubiegająca się o nadanie określonej kwalifikacji, niezależnie od sposobu uczenia się tej osoby, osiągnęła wyodrębnioną część lub całość efektów uczenia się wymaganych dla tej kwalifikacji (Dz.U. 2020 poz. 226).
Zawód - zbiór zadań zawodowych wyodrębnionych w wyniku społecznego podziału pracy, wykonywanych przez poszczególne osoby i wymagających odpowiednich kompetencji (wiedzy i umiejętności), zdobytych w wyniku kształcenia lub praktyki (DRP MRiPS, 2023).
Zadanie zawodowe - wycinek / etap pracy wynikający z pełnionych funkcji i obowiązków, na który składają się określone czynności zmierzające do osiągnięcia celu (Gruza & Hordyjewicz, 2014).
Zbiór zawodów - w kontekście tej analizy rozumiany jest jako pojęcie szersze niż grupa zawodów. Ze względu na różnice występujące pomiędzy międzynarodowymi (w tym unijnymi) klasyfikacjami a klasyfikacją polską czy ukraińską, konieczne stało się znalezienie pojęcia szerszego, tak aby możliwe było dokładne zmapowanie, jakie zawody występują w danym obszarze tematycznym oraz w pełni oddać występujące pomiędzy nimi podobieństwa i różnice.
Zintegrowany Rejestr Kwalifikacji – rejestr publiczny (…) ewidencjonujący kwalifikacje włączone do Zintegrowanego Systemu Kwalifikacji (Dz.U. 2020 poz. 226).
Niniejszy materiał ma charakter poglądowym informujący o różnicach i podobieństwach między polskimi a ukraińskimi zawodami w danym obszarze oraz o możliwych ścieżkach uznania kwalifikacji w Polsce w ramach określonej działalności zawodowej. Powstał w wyniku analizy porównawczej i zawiera odniesienia do właściwych instytucji i procedur. Broszura nie jest instrukcją uznawania kwalifikacji zawodowych ani dokumentem prawnym. Materiał ten został skonsultowany z właściwymi ministerstwami i środowiskami zawodowymi. Zawarte tu informacje odnoszą się do stanu prawnego na lipiec 2023 r.
Analiza porównawcza została przeprowadzona w ramach projektu Wsparcie techniczne w celu ułatwienia integracji społecznej i zawodowej obywateli państw trzecich w Polsce, w tym uciekających z Ukrainy, którego celem jest wsparcie władz polskich w zapewnieniu osobom uciekającym przed wojną sprawnego i skutecznego dostępu do procedur i usług publicznych w zakresie integracji społecznej i zawodowej. Projekt został sfinansowany przez Unię Europejską w ramach Instrumentu Wsparcia Technicznego zarządzanego przez Komisję Europejską (Dyrekcja Generalna ds. Wspierania Reform Strukturalnych – DG Reform). Przy realizacji projektu IOM współpracowało z Ministerstwem Rodziny i Polityki Społecznej.
Asystent osoby niepełnosprawnej. Wyszukiwarka opisów zawodów, na: https://psz.praca.gov.pl/rynek-pracy/bazy-danych/klasyfikacja-zawodow-i-specjalnosci/wyszukiwarka-opisow-zawodow (dostęp: 23.03.23).
Centralna Komisja Egzaminacyjna. (2017). Informator o egzaminie potwierdzającym kwalifikacje w zawodzie (kształcenie według podstawy programowej z 2017 r. Opiekun osoby starszej 341202.
DRP MRiPS (2023). Klasyfikacja zawodów i specjalności, na: https://psz.praca.gov.pl/rynek-pracy/bazy-danych/klasyfikacja-zawodow-i-specjalnosci (dostęp: 20.03.23).
ENIC-NARIC Polska (2023). Zagraniczne systemy kształcenia wyższego – Ukraina. Praktyczny przewodnik po uznawalności wykształcenia, na: https://nawa.gov.pl/images/OPRACOWANIA-2023/UKRAINA.pdf (dostęp: 10.07.23).
European Training Foundation. (2023). Comparison report of the European Qualifications Framework and the Ukrainian National Qualifications Framework, na: https://europa.eu/europass/system/files/2023-02/Comparison%20report%20final%20rev%2023-02-2023%20EN.pdf(dostęp: 11.04.23).
Gruza, M., Hordyjewicz, T. (2014). Klasyfikacja zawodów i specjalności na potrzeby rynku pracy. Tworzenie i stosowanie. Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej.
Hasła LEX, na: https://www.profinfo.pl/hasla-lex (dostęp: 30.06.23).
Informacja o zawodzie. Opiekunka domowa (532201). (2019). Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej, Departament Rynku Pracy.
Informacja o zawodzie. Osoba do towarzystwa (516201). (2019). Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej, Departament Rynku Pracy.
Informacja o zawodzie. Pracownik socjalny (341205). (2018). Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej, Departament Rynku Pracy.
Informacja o zawodzie. Siostra PCK (532202). (2019). Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej, Departament Rynku Pracy.
Lantero, L., Spitalieri, S., Dirovonskyte, L., Ferranti, L., Suprun, K., Krasnoschok, V., Vahina, T., & Makarevych, Y. (2022). EC Guidelines on Fast-Track of Recognition of Ukrainian Academic Qualifications. https://education.ec.europa.eu/document/guidelines-on-fast-track-recognition-of-ukrainian-academic-qualifications
NAWA. Nostryfikacja dyplomów ukończenia studiów, na: https://nawa.gov.pl/uznawalnosc/informacje-dla-uczelni/nostryfikacja-dyplomow (dostęp: 14.07.23).
Obwieszczenie Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 28 grudnia 2017 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej w sprawie klasyfikacji zawodów i specjalności na potrzeby rynku pracy oraz zakresu jej stosowania.(Dz.U. 2018 poz. 227).
Opiekun medyczny. Wyszukiwarka opisów zawodów, na: https://psz.praca.gov.pl/rynek-pracy/bazy-danych/klasyfikacja-zawodow-i-specjalnosci/wyszukiwarka-opisow-zawodow (dostęp: 23.03.23).
Opiekun osoby starszej. Wyszukiwarka opisów zawodów, na: https://psz.praca.gov.pl/rynek-pracy/bazy-danych/klasyfikacja-zawodow-i-specjalnosci/wyszukiwarka-opisow-zawodow (dostęp: 23.03.23).
Opiekun w domu pomocy społecznej. Wyszukiwarka opisów zawodów, na: https://psz.praca.gov.pl/rynek-pracy/bazy-danych/klasyfikacja-zawodow-i-specjalnosci/wyszukiwarka-opisow-zawodow (dostęp: 23.03.23).
Opiekunka domowa. Wyszukiwarka opisów zawodów, na: https://psz.praca.gov.pl/rynek-pracy/bazy-danych/klasyfikacja-zawodow-i-specjalnosci/wyszukiwarka-opisow-zawodow (dostęp: 23.03.23).
Opiekunka środowiskowa. Wyszukiwarka opisów zawodów, na: https://psz.praca.gov.pl/rynek-pracy/bazy-danych/klasyfikacja-zawodow-i-specjalnosci/wyszukiwarka-opisow-zawodow (dostęp: 23.03.23).
Osoba do towarzystwa. Wyszukiwarka opisów zawodów, na: https://psz.praca.gov.pl/rynek-pracy/bazy-danych/klasyfikacja-zawodow-i-specjalnosci/wyszukiwarka-opisow-zawodow (dostęp: 23.03.23).
Ogólnopolskie Stowarzyszenie Opiekunów Medycznych (2021). Podawanie leków w DPS, na: http://opiekunmedyczny.org/podawanie-lekow-w-dps/ (dostęp: 31.08.23).
Pracownik socjalny. Wyszukiwarka opisów zawodów, na: https://psz.praca.gov.pl/rynek-pracy/bazy-danych/klasyfikacja-zawodow-i-specjalnosci/wyszukiwarka-opisow-zawodow (dostęp: 23.03.23).
Punkt Koordynacyjny ds. Polskiej i Europejskiej Ramy Kwalifikacji. Polska Rama Kwalifikacji (PRK) i Europejska Rama Kwalifikacji (ERK), na: https://prk.men.gov.pl/polska-rama-kwalifikacji-prk-i-europejska-rama-kwalifikacji-erk/ (dostęp: 14.07.23).
Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 16 maja 2019 r. w sprawie podstaw programowych kształcenia w zawodach szkolnictwa branżowego oraz dodatkowych umiejętności zawodowych w zakresie wybranych zawodów szkolnictwa branżowego (Dz.U. 2019 poz. 991).
Rozporządzenie Ministra Rodziny i Polityki Społecznej z dnia 15 kwietnia 2022 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie klasyfikacji zawodów i specjalności na potrzeby rynku pracy oraz zakresu jej stosowania (Dz.U. 2022 poz. 853).
Siostra PCK. Wyszukiwarka opisów zawodów, na: https://psz.praca.gov.pl/rynek-pracy/bazy-danych/klasyfikacja-zawodow-i-specjalnosci/wyszukiwarka-opisow-zawodow (dostęp: 23.03.23).
Sławiński, S. (2017). Słownik Zintegrowanego Systemu Kwalifikacji. Instytut Badań Edukacyjnych.
Ustawa z dnia 12 marca 2022 r. o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa, Dz.U. 2022 poz. 583.
Ustawa z dnia 22 grudnia 2015 r. o Zintegrowanym Systemie Kwalifikacji,.(Dz.U. 2016 poz. 64).
Ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz. U. 2004 Nr 64 poz. 593).
Źródła ukraińskie:
Класифікатор професій ДК 003:2010, Держспоживстандарт України; Наказ, Класифікатор від 28.07.2010, https://zakon.rada.gov.ua/rada/show/va327609-10#Text
Професійний стандарт “Супроводжувач осіб з обмеженими можливостями”, Наказ Мінекономіки від 20.06.2020 № 1178, https://register.nqa.gov.ua/uploads/0/92-suprovodzuvac_osib_z_invalidnistu.pdf
Про затвердження Випуску 80 "Соціальні послуги" Довідника кваліфікаційних характеристик професій
працівників, Мінсоцполітики України; Наказ, Довідник, Перелік від 29.03.2017 № 518, https://zakon.rada.gov.ua/rada/show/v0518739-17#Text
Про впровадження випуску Довідника кваліфікаційних характеристик професій працівників. Випуск 78 "Охорона здоров'я", МОЗ України; Наказ від 29.03.2002 № 117, https://zakon.rada.gov.ua/rada/show/v0117282-02#Text
Psychiatrzy i psycholodzy / Психіатри та психологи
Psychiatrzy i psycholodzy / Психіатри та психологи
Dane identyfikacyjne zbioru
1. Nazwy i kody grup zawodów opisanych w zbiorze
Zbiór zawodów Psychiatrzy i psychologowie zawiera zawody usytułowane w następujących grupach (według krajowych i międzynarodowych klasyfikacji:
Broszura nie opisuje wszystkich zawodów, które znajdują się w wyżej wymienionych grupach klasyfikacyjnych, a jedynie te wybrane. Wynika to z metodologii przyjętej dla tej analizy porównawczej. Jej punktem wyjścia były zawody deficytowe na polskim rynku pracy, dla których poszukiwano zawodów bardzo podobnych lub pokrewnych w Ukrainie. Ostatecznie analiza objęła te z nich, dla których istnieją formalne opisy lub standardy zawodowe. Szczegółowe uzasadnienie takiego podejścia zawiera raport podsumowujący komponent Rynek pracy w projekcie Wsparcie techniczne w celu ułatwienia integracji społecznej i zawodowej obywateli państw trzecich w Polsce, w tym osób uciekających z Ukrainy.
2. Nazwy i kody poszczególnych zawodów w zbiorze
3. Mapa zbioru
Występują dwie główne różnice pomiędzy zawodami polskimi i ukraińskimi w obszarze pomocy czy poradnictwa psychiatrycznego i psychologicznego.
Po pierwsze, w Polsce wyłoniło się więcej szczegółowych specjalności w tym zakresie. Na przykład, Psychoonkolog (229909), Psychotraumatolog (229910), Specjalista ds. uzależnień od mediów cyfrowych (263407), Specjalista psychoterapii uzależnień (229906) czy Specjalista terapii uzależnień (229907) nie mają oficjalnych odpowiedników w Ukrainie.
Po drugie, w Ukrainie – w świetle oficjalnych dokumentów zauważalna jest większa niż w Polsce medykalizacja zawodów z tego obszaru. Nie tylko zawód psychiatry - jak ma to miejsce w Polsce - wymaga w Ukrainie wykształcenia medycznego. Podobnie jest (choć nie we wszystkich przypadkach) w odniesieniu do psychologa i psychoterapeuty. Istnieje tam zawód Lekarza-psychologa i Lekarza-psychoterapeuty. Funkcjonuje też kształcenie psychologiczne, niemedyczne, które daje dostęp do zawodu (UA) Psychologa praktyka i podobnych. W praktyce funkcjonuje także zawód psychoterapeuty, choć nie jest on wspomniany w oficjalnych klasyfikacjach i opisach zawodów. Według rozporządzenia z 2008 roku oddziaływanie psychologicznego i psychoterapeutycznego jako działalność zawodową mogą w Ukrainie prowadzić: Lekarz – psychiatra, Lekarz – psycholog, Lekarz – psychoterapeuta oraz Psycholog (N 577/15268).
W Polsce obowiązek posiadania wykształcenia medycznego istnieje tylko w obszarze psychiatrii. Zawód Lekarza – specjalisty psychiatrii (221256) i Lekarza – specjalisty psychiatrii dzieci i młodzieży (221257) są regulowane ustawą z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodzie lekarza i lekarza dentysty. Innymi słowy, dostęp do nich zależy od spełnienia określonych warunków i uzyskania prawa wykonywania zawodu (PWL).
Natomiast zawód Psychoterapeuty (229905) nie jest obecnie w Polsce zawodem regulowanym, choć trwają prace mające zmienić ten stan rzeczy. W czerwcu 2023 r. wprowadzono psychoterapię jako specjalizację lekarską (Dz.U. 2023 poz. 1187). O uzyskanie tytułu specjalisty z psychoterapii będą mogli ubiegać się między innymi lekarze, lekarze dentyści, pielęgniarki, położne, absolwenci psychologii i pedagogiki.
W przypadku Psychologa (263401) ustawa z dnia 8 czerwca 2001 r. o zawodzie psychologa i samorządzie zawodowym psychologów stanowi, że psycholog powinien spełniać następujące wymagania formalne: uzyskać w polskiej uczelni dyplom magistra psychologii (lub posiadać dokument równoważny), posiadać pełną zdolność do czynności prawnych; znać język polski w zakresie koniecznym do wykonywania zawodu oraz odbyć podyplomowy staż zawodowy. W praktyce jednak nie ma formalnej procedury nadania prawa do wykonywania zawodu (PL) Psychologa, gdyż nie powstał samorząd branżowy – instytucja, która mogłaby taką procedurę przeprowadzać. Istnieje natomiast certyfikacja przez organizacje branżowe, która nie ma jednak charakteru obowiązkowego, a rekomendowany.
Porównanie ogólnych zadań zawodowych
Zbiór zawiera informacje o 18 polskich i ukraińskich zawodach i specjalnościach związanych z psychiatrią i psychologią.
Ważne
Porównując poszczególne polskie i ukraińskie zawody warto wziąć pod uwagę nie tylko zakres zadań zawodowych czy kwalifikacje formalne. Dla pełnego obrazu warto dodatkowo wziąć pod uwagę staż pracy i doświadczenie danej osoby, które w Ukrainie mogą się wiązać z uzyskaniem kolejnego stopnia rozwoju zawodowego. Stopnie te zwane są kategoriami kwalifikacji. Dopiero to pozwoli określić - w każdym indywidualnym przypadku - ścieżkę dostępu do danego zawodu lub wskazać możliwości podjęcia pracy w ramach zawodu lub zawodów pokrewnych.
Ścieżka dostępu do danego zawodu w Polsce może się znacząco różnić w zależności od tego czy jest to:
- zawód regulowany, czyli zawód, którego nie można wykonywać bez spełnienia określonych warunków, opisanych w odrębnych przepisach.
- zawód, w którym wyodrębniono określone kwalifikacje (tzw. kwalifikacje w zawodzie lub kwalifikacje cząstkowe). Pracodawcy mogą wymagać lub preferować osoby, które posiadają oficjalne potwierdzenie posiadania tych kwalifikacji.
- inny zawód – zawód, w przypadku którego mowa być może w całości o kwalifikacjach rynkowych. Dostęp do niego zależy całkowicie od aktualnych wymagań na rynku pracy, czyli oczekiwań pracodawców.
Obywatel państwa trzeciego może uzyskać dostęp do danego zawodu w Polsce poprzez:
- formalne uznanie dokumentu potwierdzającego posiadane kwalifikacje – na drodze (a) uzyskania równoważności dokumentu na podstawie umów i porozumień międzynarodowych jeśli takie obowiązują lub (b) nostryfikację dyplomu
- walidację kwalifikacji i umiejętności – sprawdzenie czy dana osoba posiada określone kwalifikacje, poprzez zdanie egzaminu lub przejście innej formy sprawdzenia
*Wyjątki:
a) tymczasowa ścieżka uproszczona (rozwiązania w odniesieniu do niektórych zawodów wprowadzone w Ustawie z dnia 12 marca 2022 r. o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa, Dz.U. 2022 poz. 583.);
b) (niektóre) świadectwa/dyplomy uzyskane w Ukrainie przed 20.06.2006 r., są uznawane za równoważne z polskimi dokumentami.
Kluczowe pojęcia i skróty
Bakaławr (Бакалавр) - dyplom bakaławra uzyskuje się w Ukrainie po ukończeniu studiów I stopnia, które trwają 4 lata (180-240 ECTS). Stwierdzenie równoważności dyplomu Bakaławra z jego polskim odpowiednikiem jest możliwe w drodze nostryfikacji.
CKE (Centralna Komisja Egzaminacyjna) – instytucja, która, m.in., udziela informacji o sposobie organizacji i przeprowadzania egzaminu potwierdzającego kwalifikacje w zawodzie.
ESCO - wielojęzyczna klasyfikacja europejskich umiejętności, kompetencji, kwalifikacji i zawodów. Określa i kategoryzuje umiejętności, kompetencje, kwalifikacje i zawody istotne dla unijnego rynku pracy oraz kształcenia i szkolenia. ESCO jest inicjatywą DG ds. Zatrudnienia, Spraw Społecznych i Włączenia Społecznego, wspieraną przez Europejskie Centrum Rozwoju Kształcenia Zawodowego (Cedefop). Obecnie ma też wersję ukraińskojęzyczną.
ERK/EQF (Europejska Rama Kwalifikacji) - narzędzie, które pomaga w komunikacji i porównywaniu systemów kwalifikacji w Europie. Osiem europejskich poziomów odniesienia opisano w kategoriach efektów uczenia się: wiedzy, umiejętności i kompetencji. Dzięki temu krajowe systemy kwalifikacji, krajowe ramy kwalifikacji (ang. NQF) i kwalifikacje w Europie odniesione są do poziomów ERK. Uczący się, absolwenci, organizatorzy kształcenia i szkolenia, pracodawcy mogą dzięki temu lepiej zrozumieć i porównywać kwalifikacje nadawane w różnych krajach i różnych systemach kształcenia i szkolenia (Punkt Koordynacyjny ds. Polskiej i Europejskiej Ramy Kwalifikacji).
Grupa zawodów – sformalizowane (tj. ujęte w międzynarodowych i krajowych klasyfikacjach) zestawienie zawodów.
ISCO - międzynarodowy standard klasyfikacji zawodów wprowadzony przez Międzynarodową Organizację Pracy. Obecnie obowiązuje standard ISCO-08. Ukraina odnosi swoją klasyfikację zawodów do poprzedniej jego wersji, czyli do ISCO-88.
Kwalifikacja - termin, który funkcjonuje zarówno w języku potocznym, jak i jest formalnie ujęty w polskich przepisach, na przykład, w ustawie z dnia 22 grudnia 2015 r. o Zintegrowanym Systemie Kwalifikacji (Dz.U.2020 poz.226). Nie ma jednak zgodności co do jego precyzyjnego znaczenia. W różnych aktach prawnych jest on różnie ujmowany, a niektóre ustawy odnoszą się do niego bez podawania jego zakresu. Słowem, definicja kwalifikacji wymaga jeszcze ujednolicenia w polskim prawodawstwie (Sławiński, 2017). Dla potrzeb tego projektu zdecydowano się przyjąć szerokie, bliskie potocznemu, rozumienie terminu kwalifikacja (zawodowa), tj. jako obejmujące wszelkie formalnie opisane wymagania konieczne lub preferowane do podjęcia pracy w danym zawodzie czy specjalności. W tym ujęciu może się więc termin ten odnosić zarówno (w pewnym przynajmniej zakresie) do efektów kształcenia (wiedzy, umiejętności, kompetencji społecznych), jak i uprawnień zawodowych. Takie podejście jest determinowane koniecznością porównania w ramach projektu Techniczne wsparcie w celu ułatwienia integracji społecznej i zawodowej obywateli państw trzecich w Polsce, w tym osób uciekających z Ukrainy dwóch dalece odmiennych systemów: polskiego i ukraińskiego, w tym ostatnim przypadku, systemu, który przechodzi obecnie istotne przekształcenia. Szczegółowe uzasadnienie takiego ujęcia terminu kwalifikacja zawiera raport podsumowujący projekt. Warto jednak tu podkreślić, że tam gdzie przywołujemy w naszej analizie porównawczej takie terminy jak: kwalifikacje uregulowane lub rynkowe, pełne, cząstkowe czy kwalifikacje w zawodzie, mają one znaczenie określone w polskich przepisach i są użyte w odniesieniu do polskiego systemu opisu zawodów i kwalifikacji.
Kwalifikacje cząstkowe - wszystkie kwalifikacje włączone do Zintegrowanego Systemu Kwalifikacji, które nie są kwalifikacjami pełnymi. Mogą być one tworzone zarówno w systemach oświaty i szkolnictwa wyższego, jak i poza nimi. W ich przypadku zakres wymaganych efektów uczenia się jest z zasady węższy niż w przypadku kwalifikacji pełnych. Na ogół wymagania te są związane z wyraźnie określonym rodzajem działalności. Do kwalifikacji cząstkowych nadawanych w systemie oświaty zalicza się m.in. kwalifikacje w zawodzie (potwierdzone świadectwem) (Sławiński, 2017).
Kwalifikacje pełne – kwalifikacje, które są nadawane wyłącznie w ramach systemu oświaty po ukończeniu określonych etapów kształcenia oraz w ramach systemu szkolnictwa wyższego i nauki po ukończeniu kształcenia specjalistycznego, studiów pierwszego stopnia, studiów drugiego stopnia i jednolitych studiów magisterskich oraz po uzyskaniu stopnia doktora w rozumieniu ustawy z dnia 20 lipca 2018 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce (Dz.U. 2016 poz. 64).
Kwalifikacje rynkowe – kwalifikacje nieuregulowane przepisami prawa, których nadawanie odbywa się na zasadzie swobody działalności gospodarczej (Dz.U.2020 poz.226).
Kwalifikacje uregulowane – kwalifikacje ustanowione odrębnymi przepisami, których nadawanie odbywa się na zasadach określonych w tych przepisach, z wyłączeniem kwalifikacji nadawanych w systemie oświaty oraz systemie szkolnictwa wyższego i nauki (Dz.U. 2020 poz. 226).
Kwalifikacje w zawodzie – wyodrębniony w danym zawodzie zestaw oczekiwanych efektów kształcenia, których osiągnięcie potwierdza świadectwo wydane przez okręgową komisję egzaminacyjną po zdaniu egzaminu potwierdzającego kwalifikacje w zawodzie w zakresie jednej kwalifikacji. Uwaga: należy odróżniać kwalifikację w zawodzie od kwalifikacji zawodowych (potwierdzanych odpowiednim dyplomem). Do uzyskania dyplomu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe – w zależności od zawodu – może być wymagane uzyskanie jednej lub kilku kwalifikacji w zawodzie. Ta sama kwalifikacja w zawodzie może być wymagana w kilku różnych zawodach (Sławiński, 2017).
Młodszy bakaławr - dyplom młodszego bakaławra uzyskuje się w Ukrainie po ukończeniu studiów w krótkim cyklu, które trwają 2 lata (120 ECTS). Dyplom ten nie ma odpowiednika w polskim systemie szkolnictwa wyższego. W Ukrainie średnie szkoły zawodowe zostały włączone do systemu szkolnictwa wyższego i w związku z tym wydawane przez nie dyplomy Młodszego bakaławra są tam uważane za dokumenty poświadczające ukończenie edukacji na poziomie wyższym. Z tego też powodu nie mogą być one traktowane w Polsce jako świadectwa szkolne uzyskane za granicą, o których mowa w art. 93 ustawy o systemie oświaty. W polskich szkołach wyższych nie prowadzi się tego typu kształcenia, więc nie ma możliwości stwierdzenia równoważności dyplomów Młodszego bakaławra lub Młodszego specjalisty z dyplomami wydawanymi przez polskie uczelnie w drodze nostryfikacji (ENIC-NARIC Polska, 2023).
Młodszy specjalista (Молодший спеціаліст) - przed reformą systemu edukacji z 2014 r. kształcenie na studiach krótkich obejmowało 3-4 lata na podbudowie 9-letniej szkoły albo 2-3 lata na bazie 11-letniej pełnej szkoły średniej i kończyło się w Ukrainie dyplomem Młodszego specjalisty. Ostatni nabór na studia prowadzące do jego uzyskania nastąpił w 2019 r. Obecnie dyplom Młodszego specjalisty potwierdza ten sam poziom wykształcenia co dyplom Młodszego bakaławra. Żaden z nich nie ma odpowiednika w polskim systemie szkolnictwa wyższego. W Ukrainie średnie szkoły zawodowe zostały włączone do systemu szkolnictwa wyższego i w związku z tym wydawane przez nie dyplomy Młodszego specjalisty lub Młodszego bakaławra są tam uważane za dokumenty poświadczające ukończenie edukacji na poziomie wyższym; dlatego nie mogą być one traktowane w Polsce jako świadectwa szkolne uzyskane za granicą, o których mowa w art. 93 ustawy o systemie oświaty. W polskich szkołach wyższych nie prowadzi się tego typu kształcenia, więc nie ma możliwości stwierdzenia równoważności dyplomów Młodszego bakaławra lub Młodszego specjalisty z dyplomami wydawanymi przez polskie uczelnie w drodze nostryfikacji (ENIC-NARIC Polska, 2023).
Nostryfikacja - procedura prowadząca do ustalenia polskiego odpowiednika zagranicznego dyplomu. Nostryfikacji podlega dyplom ukończenia studiów za granicą, który nie może być uznany za równoważny odpowiedniemu polskiemu dyplomowi i tytułowi zawodowemu na podstawie umowy międzynarodowej określającej równoważność (NAWA).
PRK (Polska Rama Kwalifikacji) – krajowa NQF (National Qualification Framework. Składa się na nią opis ośmiu wyodrębnionych w Polsce poziomów kwalifikacji odpowiadających odpowiednim poziomom Europejskich Ram Kwalifikacji (…) sformułowany za pomocą ogólnych charakterystyk efektów uczenia się dla kwalifikacji na poszczególnych poziomach (Dz.U. 2016 poz. 64)
Specjalista (Спеціаліст) – przed wprowadzeniem reformy systemu edukacji w 2014 r., dyplom specjalisty był wydawany w Ukrainie po ukończeniu studiów jednolitych oraz niektórych kierunków studiów II stopnia, Ostatni nabór na kształcenie prowadzące do jego uzyskania nastąpił w 2016 r. Obecnie tytuł ten jest w Ukrainie uznawany za równoważny z tytułem magistra. W Polsce zarówno dyplom magistra jak i specjalisty wydany w Ukrainie przed dniem 20 czerwca 2006 r jest uważany za równoważny z polskim odpowiednikiem na podstawie umów międzynarodowych. W przypadku dokumentów wydanych później konieczna jest ich nostryfikacja (ENIC-NARIC Polska, 2023).
Specjalność - wynik podziału pracy w ramach zawodu, zawiera część zadań o podobnym charakterze (związanych z wykonywaną funkcją lub przedmiotem pracy), wymagających pogłębionej lub dodatkowej wiedzy i umiejętności, zdobytych w wyniku dodatkowego szkolenia lub praktyki (DRP MRiPS, 2023).
Ukraińska Rama Kwalifikacji – krajowa NQF (National Qualification Framework) - została wprowadzona w 2011 r.. W 2020 r. jej poziomy zostały dostosowane do ERK/EQF (Europejskiej Ramy Kwalifikacji), choć nadal istnieją między nimi różnice (European Training Foundation, 2023). Odniesienia do ERK/EQF jakie pojawiają się w tej analizie mają więc czasem charakter orientacyjny.
Uprawnienie zawodowe - podstawowy element prawa podmiotowego, który wiąże się z faktem posiadania określonego zawodu. W praktyce wyróżnienie uprawnień zawodowych następuje w przypadku występowania zawodów regulowanych, czyli tam, gdzie stawiane są warunki przystąpienia do zawodu (Hasła LEX, na: profinfo.pl).
Walidacja – sprawdzenie, czy osoba ubiegająca się o nadanie określonej kwalifikacji, niezależnie od sposobu uczenia się tej osoby, osiągnęła wyodrębnioną część lub całość efektów uczenia się wymaganych dla tej kwalifikacji (Dz.U. 2020 poz. 226).
Zawód - zbiór zadań zawodowych wyodrębnionych w wyniku społecznego podziału pracy, wykonywanych przez poszczególne osoby i wymagających odpowiednich kompetencji (wiedzy i umiejętności), zdobytych w wyniku kształcenia lub praktyki (DRP MRiPS, 2023).
Zadanie zawodowe - wycinek / etap pracy wynikający z pełnionych funkcji i obowiązków, na który składają się określone czynności zmierzające do osiągnięcia celu (Gruza & Hordyjewicz, 2014).
Zbiór zawodów - w kontekście tej analizy rozumiany jest jako pojęcie szersze niż grupa zawodów. Ze względu na różnice występujące pomiędzy międzynarodowymi (w tym unijnymi) klasyfikacjami a klasyfikacją polską czy ukraińską, konieczne stało się znalezienie pojęcia szerszego, tak aby możliwe było dokładne zmapowanie, jakie zawody występują w danym obszarze tematycznym oraz w pełni oddać występujące pomiędzy nimi podobieństwa i różnice.
Zintegrowany Rejestr Kwalifikacji – rejestr publiczny (…) ewidencjonujący kwalifikacje włączone do Zintegrowanego Systemu Kwalifikacji (Dz.U. 2020 poz. 226).
Niniejszy materiał ma charakter poglądowym informujący o różnicach i podobieństwach między polskimi a ukraińskimi zawodami w danym obszarze oraz o możliwych ścieżkach uznania kwalifikacji w Polsce w ramach określonej działalności zawodowej. Powstał w wyniku analizy porównawczej i zawiera odniesienia do właściwych instytucji i procedur. Broszura nie jest instrukcją uznawania kwalifikacji zawodowych ani dokumentem prawnym. Materiał ten został skonsultowany z właściwymi ministerstwami i środowiskami zawodowymi. Zawarte tu informacje odnoszą się do stanu prawnego na lipiec 2023 r.
Analiza porównawcza została przeprowadzona w ramach projektu Wsparcie techniczne w celu ułatwienia integracji społecznej i zawodowej obywateli państw trzecich w Polsce, w tym uciekających z Ukrainy, którego celem jest wsparcie władz polskich w zapewnieniu osobom uciekającym przed wojną sprawnego i skutecznego dostępu do procedur i usług publicznych w zakresie integracji społecznej i zawodowej. Projekt został sfinansowany przez Unię Europejską w ramach Instrumentu Wsparcia Technicznego zarządzanego przez Komisję Europejską (Dyrekcja Generalna ds. Wspierania Reform Strukturalnych – DG Reform). Przy realizacji projektu IOM współpracowało z Ministerstwem Rodziny i Polityki Społecznej.
European Training Foundation. (2023). Comparison report of the European Qualifications Framework and the Ukrainian National Qualifications Framework, na: https://europa.eu/europass/system/files/2023-02/Comparison%20report%20final%20rev%2023-02-2023%20EN.pdf (dostęp: 11.04.23).
DRP MRiPS (2023). Klasyfikacja zawodów i specjalności, na: https://psz.praca.gov.pl/rynek-pracy/bazy-danych/klasyfikacja-zawodow-i-specjalnosci (dostęp: 20.03.23).
ENIC-NARIC Polska (2023). Zagraniczne systemy kształcenia wyższego – Ukraina. Praktyczny przewodnik po uznawalności wykształcenia, na: https://nawa.gov.pl/images/OPRACOWANIA-2023/UKRAINA.pdf (dostęp: 10.07.23).
Informacja o zawodzie. Psychoterapeuta (229905). (2018). Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej, Departament Rynku Pracy.
Obwieszczenie Ministra Edukacji i Nauki z dnia 6 kwietnia 2021 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu rozporządzenia Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego w sprawie standardu kształcenia przygotowującego do wykonywania zawodu nauczyciela, Dz.U. 2021 poz. 890.
Punkt Koordynacyjny ds. Polskiej i Europejskiej Ramy Kwalifikacji. Polska Rama Kwalifikacji (PRK) i Europejska Rama Kwalifikacji (ERK), na: https://prk.men.gov.pl/polska-rama-kwalifikacji-prk-i-europejska-rama-kwalifikacji-erk/ (dostęp: 14.07.23).
Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 20 czerwca 2023 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie specjalizacji w dziedzinach mających zastosowanie w ochronie zdrowia, Dz.U. 2023 poz. 1187.
Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 1 sierpnia 2017 r. w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli, Dz.U. 2017 poz. 1575.
NAWA. Nostryfikacja dyplomów ukończenia studiów, na: https://nawa.gov.pl/uznawalnosc/informacje-dla-uczelni/nostryfikacja-dyplomow (dostęp: 14.07.23).
Sławiński, S. (2017). Słownik Zintegrowanego Systemu Kwalifikacji. Instytut Badań Edukacyjnych.
Ustawa z dnia 12 marca 2022 r. o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa, Dz.U. 2022 poz. 583.
Ustawa z dnia 22 grudnia 2015 r. o Zintegrowanym Systemie Kwalifikacji, Dz.U. 2016 poz. 64.
Ustawa z dnia 16 lipca 2020 r. o zmianie ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty oraz niektórych innych ustaw, Dz.U. 2020 poz. 1291.
Ustawa z dnia 24 lutego 2017 r. o uzyskiwaniu tytułu specjalisty w dziedzinach mających zastosowanie w ochronie zdrowia, Dz.U. 2017 poz. 599.
Ustawa z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty, Dz.U. 1997 nr 28 poz. 152.
Ustawa z dnia 8 czerwca 2001 r. o zawodzie psychologa i samorządzie zawodowym psychologów, Dz. U. nr 73, poz. 763, z późn. zm.).
Ustawa z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty, Dz.U. 1997 nr 28 poz. 152.
Ustawa z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego (t.j. Dz. U. z 2018 r. poz. 1878).
Wyszukiwarka opisów zawodów, na: https://psz.praca.gov.pl/rynek-pracy/bazy-danych/klasyfikacja-zawodow-i-specjalnosci/wyszukiwarka-opisow-zawodow (dostęp: 20.04.23).
Źródła ukraińskie
Класифікатор професій ДК 003:2010, Держспоживстандарт України; Наказ, Класифікатор від 28.07.2010, https://zakon.rada.gov.ua/rada/show/va327609-10#Text
Про затвердження Порядку застосування методів психологічного і психотерапевтичного впливу
МОЗ України; Наказ, Порядок від 15.04.2008 № 199, https://zakon.rada.gov.ua/laws/show/z0577-08#Text
Про затвердження Випуску 1 "Професії працівників, що є загальними для всіх видів економічної діяльності" Довідника кваліфікаційних характеристик професій, Мінпраці України; Наказ, Довідник, Перелік від 29.12.2004 № 336, https://zakon.rada.gov.ua/rada/show/v0336203-04#Text
Про затвердження Випуску 80 "Соціальні послуги" Довідника кваліфікаційних характеристик професій працівників. Мінсоцполітики України; Наказ, Довідник, Перелік від 29.03.2017 № 518, https://zakon.rada.gov.ua/rada/show/v0518739-17#Text
Довідник кваліфікаційних характеристик професій працівників, Випуск 78 “Охорона здоров”я”
МОЗ України; Наказ, Довідник від 29.03.2002 № 117, https://zakon.rada.gov.ua/rada/show/va117282-02#Text
Професійний стандарт “Практичний психолог закладу освіти”, наказ Мінекономіки від 4.11.2020 № 2425, https://mon.gov.ua/storage/app/media/rizne/2020/12/Standart_Praktychnyy_psykholoh.pdf
Професійний стандарт “Психолог установи соціального захисту”, наказ в.о. директора Науково-дослідного інституту соціальної політики Міністерства соціальної політики України і Національної академії наук України на замовлення Міністерства соціальної політики України від 27.09.2022 р. № 28, https://register.nqa.gov.ua/uploads/0/426-psiholog_ustanovi_social_nogo_zahistu.pdf
Професійний стандарт “Психолог практичний (соціальна сфера)”, наказ Мінекономіки від 03.02.2021 № 2111, https://register.nqa.gov.ua/uploads/0/284-prakticnij_psiholog_social_na_sfera.pdf
Lekarze / Лікарі
Lekarze / Лікарі
DANE IDENTYFIKACYJNE ZBIORU
1. Nazwy i kody grup zawodów opisanych w zbiorze
Zbiór zawodów Lekarze zawiera wybrane zawody usytułowane w następujących grupach (według krajowych i międzynarodowych klasyfikacji:
Broszura nie opisuje wszystkich zawodów, które znajdują się w wyżej wymienionych grupach klasyfikacyjnych, a jedynie te wybrane. Wynika to z metodologii przyjętej dla tej analizy porównawczej. Jej punktem wyjścia były zawody deficytowe na polskim rynku pracy, dla których poszukiwano zawodów bardzo podobnych lub pokrewnych w Ukrainie. Na wybór konkretnych specjalności lekarskich miała też wpływ analiza danych zawartych w Mapie Potrzeb Zdrowotnych przygotowana przez Ministerstwo Zdrowia. Ostatecznie analiza objęła te z zawodów i specjalności, dla których istnieją formalne opisy lub standardy zawodowe. Szczegółowe uzasadnienie takiego podejścia zawiera raport podsumowujący komponent Rynek pracy w projekcie Wsparcie techniczne w celu ułatwienia integracji społecznej i zawodowej obywateli państw trzecich w Polsce, w tym osób uciekających z Ukrainy.
2. Nazwy i kody poszczególnych zawodów w zbiorze
3. Mapa zbioru
Zbiór zawiera porównanie zawodu lekarza w Polsce i Ukrainie oraz 26 specjalności, które mają swoje odpowiedniki w obu krajach. Dodano także zawód felczera, w ramach którego w Polsce nie prowadzi się już, co prawda, kształcenia, ale nadal można się w tym zakresie kształcić w Ukrainie.
Zarówno w Polsce jak i Ukrainie zawód lekarza i lekarza specjalisty są regulowane. Oznacza to, dostęp do nich określają zasady opisane w odrębnych przepisach. W Polsce uzyskanie takiego dostępu oznacza konieczność posiadania formalnego prawa do wykonywania zawodu (PWZ). Podstawę prawną stanowi tutaj ustawa z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodzie lekarza i lekarza dentysty W Ukrainie, aby zgodnie z prawem wykonywać zawód lekarza czy lekarza specjalisty, niezbędne jest ukończenie odpowiednich studiów, złożenie egzaminu i zatrudnienie w podmiocie, który posiada licencję od Ministerstwa Zdrowia lub uzyskanie takiej licencji dla siebie i zarejestrowanie się jako przedsiębiorcy w zakresie ochrony zdrowia.
Występują znaczące różnice pomiędzy polskim a ukraińskim systemem kształcenia lekarzy, widoczne szczególnie na poziomie specjalistycznym. W Polsce, po ukończeniu studiów medycznych rozpoczyna się, trwający około roku, staż podyplomowy, który ma charakter ogólnej praktyki klinicznej. W Ukrainie, od razu po uzyskaniu stopnia magistra (wcześniej także specjalisty), rozpoczyna się staż specjalistyczny (Internatura/Інтернатура), trwający od 1-3 lat w zależności od dziedziny medycyny. Po jego ukończeniu otrzymuje się certyfikat lekarza specjalisty I stopnia. Istnieją również specjalizacje II stopnia (Вторинної спеціалізації), do których można przystąpić po ukończeniu specjalizacji podstawowej (I stopnia - Первинної спеціалізації). Taka organizacja kształcenia specjalistycznego jest podobna do rozwiązań, które wcześniej istniały w Polsce.
Obecnie, lekarz w Polsce rozpoczyna kilkuletni proces specjalizacji dopiero po ukończeniu ogólnego stażu podyplomowego. Dopiero po ukończeniu specjalizacji, w tym zdaniu państwowego egzaminu specjalizacyjnego uzyskuje się w Polsce tytuł lekarza specjalisty w danej specjalności.
W Ukrainie istnieje dodatkowo nieobowiązkowa Ordynatura Kliniczna, czyli dalszego po Internaturze szkolenia specjalistycznego. Trwa ono od 2 do 4 lat po jego zakończeniu uzyskuje się certyfikat ukończenia rezydentury klinicznej.
W Ukrainie jako podstawę wykształcenia lekarskiego można zdobyć studiując na kierunku (a) „Medycyna ogólna” - 6 lat, (b) „Medycyna prewencyjna” - 6 lat, (c) „Pediatria” - 6 lat, (d), i uzyskać odpowiednio tytuł: (a) lekarza (лікар), (b) lekarza-epidemiologa (лікар-епідеміолог) lub lekarza-higienisty (лікар-гігієніст), (c) lekarza-pediatry (лікар-педіатр). Wśród podstawowych kierunków medycznych w Ukrainie istnieje też – obok farmacji i kierunku dentystycznego czy pielęgniarskiego - także kierunek „Psychologia lekarska”, na którym studia trwają 5 lat i otwierają drogę do specjalizacji w zakresie psychologii klinicznej.
Zbiór zawiera informacje o 57 polskich i ukraińskich zawodach i specjalnościach lekarskich oraz o zawodzie felczera.
Ważne
Porównując poszczególne polskie i ukraińskie zawody warto wziąć pod uwagę nie tylko zakres zadań zawodowych czy kwalifikacje formalne. Dla pełnego obrazu warto dodatkowo wziąć pod uwagę staż pracy i doświadczenie danej osoby, które w Ukrainie mogą się wiązać z uzyskaniem kolejnego stopnia rozwoju zawodowego. Stopnie te zwane są kategoriami kwalifikacji. Dopiero to pozwoli określić - w każdym indywidualnym przypadku - ścieżkę dostępu do danego zawodu lub wskazać możliwości podjęcia pracy w ramach zawodu lub zawodów pokrewnych.
Ścieżka dostępu do danego zawodu w Polsce może się znacząco różnić w zależności od tego czy jest to:
- zawód regulowany, czyli zawód, którego nie można wykonywać bez spełnienia określonych warunków, opisanych w odrębnych przepisach.
- zawód, w którym wyodrębniono określone kwalifikacje (tzw. kwalifikacje w zawodzie lub kwalifikacje cząstkowe). Pracodawcy mogą wymagać lub preferować osoby, które posiadają oficjalne potwierdzenie posiadania tych kwalifikacji.
- inny zawód – zawód, w przypadku którego mowa być może w całości o kwalifikacjach rynkowych. Dostęp do niego zależy całkowicie od aktualnych wymagań na rynku pracy, czyli oczekiwań pracodawców.
Obywatel państwa trzeciego może uzyskać dostęp do danego zawodu w Polsce poprzez:
- formalne uznanie dokumentu potwierdzającego posiadane kwalifikacje – na drodze (a) uzyskania równoważności dokumentu na podstawie umów i porozumień międzynarodowych jeśli takie obowiązują lub (b) nostryfikację dyplomu
- walidację kwalifikacji i umiejętności – sprawdzenie czy dana osoba posiada określone kwalifikacje, poprzez zdanie egzaminu lub przejście innej formy sprawdzenia
*Wyjątki:
a) tymczasowa ścieżka uproszczona (rozwiązania w odniesieniu do niektórych zawodów wprowadzone w Ustawie z dnia 12 marca 2022 r. o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa, Dz.U. 2022 poz. 583.);
b) (niektóre) świadectwa/dyplomy uzyskane w Ukrainie przed 20.06.2006 r., są uznawane za równoważne z polskimi dokumentami.
Kluczowe pojęcia i skróty
Bakaławr (Бакалавр) - dyplom bakaławra uzyskuje się w Ukrainie po ukończeniu studiów I stopnia, które trwają 4 lata (180-240 ECTS). Stwierdzenie równoważności dyplomu Bakaławra z jego polskim odpowiednikiem jest możliwe w drodze nostryfikacji.
CKE (Centralna Komisja Egzaminacyjna) – instytucja, która, m.in., udziela informacji o sposobie organizacji i przeprowadzania egzaminu potwierdzającego kwalifikacje w zawodzie.
ESCO - wielojęzyczna klasyfikacja europejskich umiejętności, kompetencji, kwalifikacji i zawodów. Określa i kategoryzuje umiejętności, kompetencje, kwalifikacje i zawody istotne dla unijnego rynku pracy oraz kształcenia i szkolenia. ESCO jest inicjatywą DG ds. Zatrudnienia, Spraw Społecznych i Włączenia Społecznego, wspieraną przez Europejskie Centrum Rozwoju Kształcenia Zawodowego (Cedefop). Obecnie ma też wersję ukraińskojęzyczną.
ERK/EQF (Europejska Rama Kwalifikacji) - narzędzie, które pomaga w komunikacji i porównywaniu systemów kwalifikacji w Europie. Osiem europejskich poziomów odniesienia opisano w kategoriach efektów uczenia się: wiedzy, umiejętności i kompetencji. Dzięki temu krajowe systemy kwalifikacji, krajowe ramy kwalifikacji (ang. NQF) i kwalifikacje w Europie odniesione są do poziomów ERK. Uczący się, absolwenci, organizatorzy kształcenia i szkolenia, pracodawcy mogą dzięki temu lepiej zrozumieć i porównywać kwalifikacje nadawane w różnych krajach i różnych systemach kształcenia i szkolenia (Punkt Koordynacyjny ds. Polskiej i Europejskiej Ramy Kwalifikacji).
Grupa zawodów – sformalizowane (tj. ujęte w międzynarodowych i krajowych klasyfikacjach) zestawienie zawodów.
ISCO - międzynarodowy standard klasyfikacji zawodów wprowadzony przez Międzynarodową Organizację Pracy. Obecnie obowiązuje standard ISCO-08. Ukraina odnosi swoją klasyfikację zawodów do poprzedniej jego wersji, czyli do ISCO-88.
Kwalifikacja - termin, który funkcjonuje zarówno w języku potocznym, jak i jest formalnie ujęty w polskich przepisach, na przykład, w ustawie z dnia 22 grudnia 2015 r. o Zintegrowanym Systemie Kwalifikacji (Dz.U.2020 poz.226). Nie ma jednak zgodności co do jego precyzyjnego znaczenia. W różnych aktach prawnych jest on różnie ujmowany, a niektóre ustawy odnoszą się do niego bez podawania jego zakresu. Słowem, definicja kwalifikacji wymaga jeszcze ujednolicenia w polskim prawodawstwie (Sławiński, 2017). Dla potrzeb tego projektu zdecydowano się przyjąć szerokie, bliskie potocznemu, rozumienie terminu kwalifikacja (zawodowa), tj. jako obejmujące wszelkie formalnie opisane wymagania konieczne lub preferowane do podjęcia pracy w danym zawodzie czy specjalności. W tym ujęciu może się więc termin ten odnosić zarówno (w pewnym przynajmniej zakresie) do efektów kształcenia (wiedzy, umiejętności, kompetencji społecznych), jak i uprawnień zawodowych. Takie podejście jest determinowane koniecznością porównania w ramach projektu Techniczne wsparcie w celu ułatwienia integracji społecznej i zawodowej obywateli państw trzecich w Polsce, w tym osób uciekających z Ukrainy dwóch dalece odmiennych systemów: polskiego i ukraińskiego, w tym ostatnim przypadku, systemu, który przechodzi obecnie istotne przekształcenia. Szczegółowe uzasadnienie takiego ujęcia terminu kwalifikacja zawiera raport podsumowujący projekt. Warto jednak tu podkreślić, że tam gdzie przywołujemy w naszej analizie porównawczej takie terminy jak: kwalifikacje uregulowane lub rynkowe, pełne, cząstkowe czy kwalifikacje w zawodzie, mają one znaczenie określone w polskich przepisach i są użyte w odniesieniu do polskiego systemu opisu zawodów i kwalifikacji.
Kwalifikacje cząstkowe - wszystkie kwalifikacje włączone do Zintegrowanego Systemu Kwalifikacji, które nie są kwalifikacjami pełnymi. Mogą być one tworzone zarówno w systemach oświaty i szkolnictwa wyższego, jak i poza nimi. W ich przypadku zakres wymaganych efektów uczenia się jest z zasady węższy niż w przypadku kwalifikacji pełnych. Na ogół wymagania te są związane z wyraźnie określonym rodzajem działalności. Do kwalifikacji cząstkowych nadawanych w systemie oświaty zalicza się m.in. kwalifikacje w zawodzie (potwierdzone świadectwem) (Sławiński, 2017).
Kwalifikacje pełne – kwalifikacje, które są nadawane wyłącznie w ramach systemu oświaty po ukończeniu określonych etapów kształcenia oraz w ramach systemu szkolnictwa wyższego i nauki po ukończeniu kształcenia specjalistycznego, studiów pierwszego stopnia, studiów drugiego stopnia i jednolitych studiów magisterskich oraz po uzyskaniu stopnia doktora w rozumieniu ustawy z dnia 20 lipca 2018 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce (Dz.U. 2016 poz. 64).
Kwalifikacje rynkowe – kwalifikacje nieuregulowane przepisami prawa, których nadawanie odbywa się na zasadzie swobody działalności gospodarczej (Dz.U.2020 poz.226).
Kwalifikacje uregulowane – kwalifikacje ustanowione odrębnymi przepisami, których nadawanie odbywa się na zasadach określonych w tych przepisach, z wyłączeniem kwalifikacji nadawanych w systemie oświaty oraz systemie szkolnictwa wyższego i nauki (Dz.U. 2020 poz. 226).
Kwalifikacje w zawodzie – wyodrębniony w danym zawodzie zestaw oczekiwanych efektów kształcenia, których osiągnięcie potwierdza świadectwo wydane przez okręgową komisję egzaminacyjną po zdaniu egzaminu potwierdzającego kwalifikacje w zawodzie w zakresie jednej kwalifikacji. Uwaga: należy odróżniać kwalifikację w zawodzie od kwalifikacji zawodowych (potwierdzanych odpowiednim dyplomem). Do uzyskania dyplomu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe – w zależności od zawodu – może być wymagane uzyskanie jednej lub kilku kwalifikacji w zawodzie. Ta sama kwalifikacja w zawodzie może być wymagana w kilku różnych zawodach (Sławiński, 2017).
Młodszy bakaławr - dyplom młodszego bakaławra uzyskuje się w Ukrainie po ukończeniu studiów w krótkim cyklu, które trwają 2 lata (120 ECTS). Dyplom ten nie ma odpowiednika w polskim systemie szkolnictwa wyższego. W Ukrainie średnie szkoły zawodowe zostały włączone do systemu szkolnictwa wyższego i w związku z tym wydawane przez nie dyplomy Młodszego bakaławra są tam uważane za dokumenty poświadczające ukończenie edukacji na poziomie wyższym. Z tego też powodu nie mogą być one traktowane w Polsce jako świadectwa szkolne uzyskane za granicą, o których mowa w art. 93 ustawy o systemie oświaty. W polskich szkołach wyższych nie prowadzi się tego typu kształcenia, więc nie ma możliwości stwierdzenia równoważności dyplomów Młodszego bakaławra lub Młodszego specjalisty z dyplomami wydawanymi przez polskie uczelnie w drodze nostryfikacji (ENIC-NARIC Polska, 2023).
Młodszy specjalista (Молодший спеціаліст) - przed reformą systemu edukacji z 2014 r. kształcenie na studiach krótkich obejmowało 3-4 lata na podbudowie 9-letniej szkoły albo 2-3 lata na bazie 11-letniej pełnej szkoły średniej i kończyło się w Ukrainie dyplomem Młodszego specjalisty. Ostatni nabór na studia prowadzące do jego uzyskania nastąpił w 2019 r. Obecnie dyplom Młodszego specjalisty potwierdza ten sam poziom wykształcenia co dyplom Młodszego bakaławra. Żaden z nich nie ma odpowiednika w polskim systemie szkolnictwa wyższego. W Ukrainie średnie szkoły zawodowe zostały włączone do systemu szkolnictwa wyższego i w związku z tym wydawane przez nie dyplomy Młodszego specjalisty lub Młodszego bakaławra są tam uważane za dokumenty poświadczające ukończenie edukacji na poziomie wyższym; dlatego nie mogą być one traktowane w Polsce jako świadectwa szkolne uzyskane za granicą, o których mowa w art. 93 ustawy o systemie oświaty. W polskich szkołach wyższych nie prowadzi się tego typu kształcenia, więc nie ma możliwości stwierdzenia równoważności dyplomów Młodszego bakaławra lub Młodszego specjalisty z dyplomami wydawanymi przez polskie uczelnie w drodze nostryfikacji (ENIC-NARIC Polska, 2023).
Nostryfikacja - procedura prowadząca do ustalenia polskiego odpowiednika zagranicznego dyplomu. Nostryfikacji podlega dyplom ukończenia studiów za granicą, który nie może być uznany za równoważny odpowiedniemu polskiemu dyplomowi i tytułowi zawodowemu na podstawie umowy międzynarodowej określającej równoważność (NAWA).
PRK (Polska Rama Kwalifikacji) – krajowa NQF (National Qualification Framework. Składa się na nią opis ośmiu wyodrębnionych w Polsce poziomów kwalifikacji odpowiadających odpowiednim poziomom Europejskich Ram Kwalifikacji (…) sformułowany za pomocą ogólnych charakterystyk efektów uczenia się dla kwalifikacji na poszczególnych poziomach (Dz.U. 2016 poz. 64)
Specjalista (Спеціаліст) ) – przed wprowadzeniem reformy systemu edukacji w 2014 r., dyplom specjalisty był wydawany w Ukrainie po ukończeniu studiów jednolitych oraz niektórych kierunków studiów II stopnia, Ostatni nabór na kształcenie prowadzące do jego uzyskania nastąpił w 2016 r. Obecnie tytuł ten jest w Ukrainie uznawany za równoważny z tytułem magistra. W Polsce zarówno dyplom magistra jak i specjalisty wydany w Ukrainie przed dniem 20 czerwca 2006 r jest uważany za równoważny z polskim odpowiednikiem na podstawie umów międzynarodowych. W przypadku dokumentów wydanych później konieczna jest ich nostryfikacja (ENIC-NARIC Polska, 2023).
Specjalność - wynik podziału pracy w ramach zawodu, zawiera część zadań o podobnym charakterze (związanych z wykonywaną funkcją lub przedmiotem pracy), wymagających pogłębionej lub dodatkowej wiedzy i umiejętności, zdobytych w wyniku dodatkowego szkolenia lub praktyki (DRP MRiPS, 2023).
Ukraińska Rama Kwalifikacji – krajowa NQF (National Qualification Framework) - została wprowadzona w 2011 r.. W 2020 r. jej poziomy zostały dostosowane do ERK/EQF (Europejskiej Ramy Kwalifikacji), choć nadal istnieją między nimi różnice (European Training Foundation, 2023). Odniesienia do ERK/EQF jakie pojawiają się w tej analizie mają więc czasem charakter orientacyjny.
Uprawnienie zawodowe - podstawowy element prawa podmiotowego, który wiąże się z faktem posiadania określonego zawodu. W praktyce wyróżnienie uprawnień zawodowych następuje w przypadku występowania zawodów regulowanych, czyli tam, gdzie stawiane są warunki przystąpienia do zawodu (Hasła LEX, na: profinfo.pl).
Walidacja – sprawdzenie, czy osoba ubiegająca się o nadanie określonej kwalifikacji, niezależnie od sposobu uczenia się tej osoby, osiągnęła wyodrębnioną część lub całość efektów uczenia się wymaganych dla tej kwalifikacji (Dz.U. 2020 poz. 226).
Zawód - zbiór zadań zawodowych wyodrębnionych w wyniku społecznego podziału pracy, wykonywanych przez poszczególne osoby i wymagających odpowiednich kompetencji (wiedzy i umiejętności), zdobytych w wyniku kształcenia lub praktyki (DRP MRiPS, 2023).
Zadanie zawodowe - wycinek / etap pracy wynikający z pełnionych funkcji i obowiązków, na który składają się określone czynności zmierzające do osiągnięcia celu (Gruza & Hordyjewicz, 2014).
Zbiór zawodów - w kontekście tej analizy rozumiany jest jako pojęcie szersze niż grupa zawodów. Ze względu na różnice występujące pomiędzy międzynarodowymi (w tym unijnymi) klasyfikacjami a klasyfikacją polską czy ukraińską, konieczne stało się znalezienie pojęcia szerszego, tak aby możliwe było dokładne zmapowanie, jakie zawody występują w danym obszarze tematycznym oraz w pełni oddać występujące pomiędzy nimi podobieństwa i różnice.
Zintegrowany Rejestr Kwalifikacji – rejestr publiczny (…) ewidencjonujący kwalifikacje włączone do Zintegrowanego Systemu Kwalifikacji (Dz.U. 2020 poz. 226).
Niniejszy materiał ma charakter poglądowym informujący o różnicach i podobieństwach między polskimi a ukraińskimi zawodami w danym obszarze oraz o możliwych ścieżkach uznania kwalifikacji w Polsce w ramach określonej działalności zawodowej. Powstał w wyniku analizy porównawczej i zawiera odniesienia do właściwych instytucji i procedur. Broszura nie jest instrukcją uznawania kwalifikacji zawodowych ani dokumentem prawnym. Materiał ten został skonsultowany z właściwymi ministerstwami i środowiskami zawodowymi. Zawarte tu informacje odnoszą się do stanu prawnego na lipiec 2023 r.
Analiza porównawcza została przeprowadzona w ramach projektu Wsparcie techniczne w celu ułatwienia integracji społecznej i zawodowej obywateli państw trzecich w Polsce, w tym uciekających z Ukrainy, którego celem jest wsparcie władz polskich w zapewnieniu osobom uciekającym przed wojną sprawnego i skutecznego dostępu do procedur i usług publicznych w zakresie integracji społecznej i zawodowej. Projekt został sfinansowany przez Unię Europejską w ramach Instrumentu Wsparcia Technicznego zarządzanego przez Komisję Europejską (Dyrekcja Generalna ds. Wspierania Reform Strukturalnych – DG Reform). Przy realizacji projektu IOM współpracowało z Ministerstwem Rodziny i Polityki Społecznej.
DRP MRiPS (2023). Klasyfikacja zawodów i specjalności, na: https://psz.praca.gov.pl/rynek-pracy/bazy-danych/klasyfikacja-zawodow-i-specjalnosci (dostęp: 20.03.23).
ENIC-NARIC Polska (2023). Zagraniczne systemy kształcenia wyższego – Ukraina. Praktyczny przewodnik po uznawalności wykształcenia, na: https://nawa.gov.pl/images/OPRACOWANIA-2023/UKRAINA.pdf (dostęp: 10.07.23).
European Training Foundation. (2023). Comparison report of the European Qualifications Framework and the Ukrainian National Qualifications Framework, na: https://europa.eu/europass/system/files/2023-02/Comparison%20report%20final%20rev%2023-02-2023%20EN.pdf(dostęp: 11.04.23).
Gut, A. (2023). Co odznacza nadzór nad lekarzem z Ukrainy? Galicyjska Gazeta Lekarska, nr 2/2023, s.34-35.
Lekarz. Wyszukiwarka opisów zawodów, na: https://psz.praca.gov.pl/rynek-pracy/bazy-danych/klasyfikacja-zawodow-i-specjalnosci/wyszukiwarka-opisow-zawodow (dostęp: 20.04.23).
Lekarz specjalista alergologii. Wyszukiwarka opisów zawodów, na: https://psz.praca.gov.pl/rynek-pracy/bazy-danych/klasyfikacja-zawodow-i-specjalnosci/wyszukiwarka-opisow-zawodow (dostęp: 22.03.23).
Lekarz specjalista anestezjologii i intensywnej terapii. Wyszukiwarka opisów zawodów, na: https://psz.praca.gov.pl/rynek-pracy/bazy-danych/klasyfikacja-zawodow-i-specjalnosci/wyszukiwarka-opisow-zawodow (dostęp: 22.03.23).
Lekarz specjalista balneologii i medycyny fizykalnej. Wyszukiwarka opisów zawodów, na: https://psz.praca.gov.pl/rynek-pracy/bazy-danych/klasyfikacja-zawodow-i-specjalnosci/wyszukiwarka-opisow-zawodow (dostęp: 22.03.23).
Lekarz specjalista chirurgii dziecięcej. Wyszukiwarka opisów zawodów, na: https://psz.praca.gov.pl/rynek-pracy/bazy-danych/klasyfikacja-zawodow-i-specjalnosci/wyszukiwarka-opisow-zawodow (dostęp: 22.03.23).
Lekarz specjalista chirurgii klatki piersiowej. Wyszukiwarka opisów zawodów, na: https://psz.praca.gov.pl/rynek-pracy/bazy-danych/klasyfikacja-zawodow-i-specjalnosci/wyszukiwarka-opisow-zawodow (dostęp: 22.03.23).
Lekarz specjalista chirurgii ogólnej. Wyszukiwarka opisów zawodów, na: https://psz.praca.gov.pl/rynek-pracy/bazy-danych/klasyfikacja-zawodow-i-specjalnosci/wyszukiwarka-opisow-zawodow (dostęp: 22.03.23).
Lekarz specjalista chirurgii onkologicznej. Wyszukiwarka opisów zawodów, na: https://psz.praca.gov.pl/rynek-pracy/bazy-danych/klasyfikacja-zawodow-i-specjalnosci/wyszukiwarka-opisow-zawodow (dostęp: 22.03.23).
Lekarz specjalista chorób płuc. Wyszukiwarka opisów zawodów, na: https://psz.praca.gov.pl/rynek-pracy/bazy-danych/klasyfikacja-zawodow-i-specjalnosci/wyszukiwarka-opisow-zawodow (dostęp: 22.03.23).
Lekarz specjalista chorób zakaźnych. Wyszukiwarka opisów zawodów, na: https://psz.praca.gov.pl/rynek-pracy/bazy-danych/klasyfikacja-zawodow-i-specjalnosci/wyszukiwarka-opisow-zawodow (dostęp: 22.03.23).
Lekarz specjalista geriatrii. Wyszukiwarka opisów zawodów, na: https://psz.praca.gov.pl/rynek-pracy/bazy-danych/klasyfikacja-zawodow-i-specjalnosci/wyszukiwarka-opisow-zawodow (dostęp: 22.03.23).
Lekarz specjalista hematologii. Wyszukiwarka opisów zawodów, na: https://psz.praca.gov.pl/rynek-pracy/bazy-danych/klasyfikacja-zawodow-i-specjalnosci/wyszukiwarka-opisow-zawodow (dostęp: 22.03.23).
Lekarz specjalista immunologii klinicznej. Wyszukiwarka opisów zawodów, na: https://psz.praca.gov.pl/rynek-pracy/bazy-danych/klasyfikacja-zawodow-i-specjalnosci/wyszukiwarka-opisow-zawodow (dostęp: 22.03.23).
Lekarz specjalista kardiologii dziecięcej. Wyszukiwarka opisów zawodów, na: https://psz.praca.gov.pl/rynek-pracy/bazy-danych/klasyfikacja-zawodow-i-specjalnosci/wyszukiwarka-opisow-zawodow (dostęp: 22.03.23).
Lekarz specjalista medycyny ratunkowej. Wyszukiwarka opisów zawodów, na: https://psz.praca.gov.pl/rynek-pracy/bazy-danych/klasyfikacja-zawodow-i-specjalnosci/wyszukiwarka-opisow-zawodow (dostęp: 22.03.23).
Lekarz specjalista medycyny rodzinnej. Wyszukiwarka opisów zawodów, na: https://psz.praca.gov.pl/rynek-pracy/bazy-danych/klasyfikacja-zawodow-i-specjalnosci/wyszukiwarka-opisow-zawodow (dostęp: 22.03.23).
Lekarz specjalista nefrologii. Wyszukiwarka opisów zawodów, na: https://psz.praca.gov.pl/rynek-pracy/bazy-danych/klasyfikacja-zawodow-i-specjalnosci/wyszukiwarka-opisow-zawodow (dostęp: 22.03.23).
Lekarz specjalista neonatologii. Wyszukiwarka opisów zawodów, na: https://psz.praca.gov.pl/rynek-pracy/bazy-danych/klasyfikacja-zawodow-i-specjalnosci/wyszukiwarka-opisow-zawodow (dostęp: 22.03.23).
Lekarz specjalista neuropatologii. Wyszukiwarka opisów zawodów, na: https://psz.praca.gov.pl/rynek-pracy/bazy-danych/klasyfikacja-zawodow-i-specjalnosci/wyszukiwarka-opisow-zawodow (dostęp: 22.03.23).
Lekarz specjalista neurologii. Wyszukiwarka opisów zawodów, na: https://psz.praca.gov.pl/rynek-pracy/bazy-danych/klasyfikacja-zawodow-i-specjalnosci/wyszukiwarka-opisow-zawodow (dostęp: 22.03.23).
Lekarz specjalista neurologii dziecięcej. Wyszukiwarka opisów zawodów, na: https://psz.praca.gov.pl/rynek-pracy/bazy-danych/klasyfikacja-zawodow-i-specjalnosci/wyszukiwarka-opisow-zawodow (dostęp: 22.03.23).
Lekarz specjalista onkologii dziecięcej. Wyszukiwarka opisów zawodów, na: https://psz.praca.gov.pl/rynek-pracy/bazy-danych/klasyfikacja-zawodow-i-specjalnosci/wyszukiwarka-opisow-zawodow (dostęp: 22.03.23).
Lekarz specjalista onkologii klinicznej. Wyszukiwarka opisów zawodów, na: https://psz.praca.gov.pl/rynek-pracy/bazy-danych/klasyfikacja-zawodow-i-specjalnosci/wyszukiwarka-opisow-zawodow (dostęp: 22.03.23).
Lekarz specjalista otorynolaryngologii. Wyszukiwarka opisów zawodów, na: https://psz.praca.gov.pl/rynek-pracy/bazy-danych/klasyfikacja-zawodow-i-specjalnosci/wyszukiwarka-opisow-zawodow (dostęp: 22.03.23).
Lekarz specjalista patomorfologii. Wyszukiwarka opisów zawodów, na: https://psz.praca.gov.pl/rynek-pracy/bazy-danych/klasyfikacja-zawodow-i-specjalnosci/wyszukiwarka-opisow-zawodow (dostęp: 22.03.23).
Lekarz specjalista pediatrii. Wyszukiwarka opisów zawodów, na: https://psz.praca.gov.pl/rynek-pracy/bazy-danych/klasyfikacja-zawodow-i-specjalnosci/wyszukiwarka-opisow-zawodow (dostęp: 22.03.23).
Lekarz – specjalista rehabilitacji medycznej. Wyszukiwarka opisów zawodów, na: https://psz.praca.gov.pl/rynek-pracy/bazy-danych/klasyfikacja-zawodow-i-specjalnosci/wyszukiwarka-opisow-zawodow (dostęp: 10.03.23).
Lekarz specjalista reumatologii. Wyszukiwarka opisów zawodów, na: https://psz.praca.gov.pl/rynek-pracy/bazy-danych/klasyfikacja-zawodow-i-specjalnosci/wyszukiwarka-opisow-zawodow (dostęp: 22.03.23).
NAWA. Nostryfikacja dyplomów ukończenia studiów, na: https://nawa.gov.pl/uznawalnosc/informacje-dla-uczelni/nostryfikacja-dyplomow (dostęp: 14.07.23).
Punkt Koordynacyjny ds. Polskiej i Europejskiej Ramy Kwalifikacji. Polska Rama Kwalifikacji (PRK) i Europejska Rama Kwalifikacji (ERK), na: https://prk.men.gov.pl/polska-rama-kwalifikacji-prk-i-europejska-rama-kwalifikacji-erk/ (dostęp: 14.07.23).
Obwieszczenie Ministra Zdrowia z dnia 4 grudnia 2020 r. w sprawie wykazu dokumentów potwierdzających znajomość języka polskiego, M.P. 2020 poz. 1155.
Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 24 lutego 2023 r. w sprawie stażu podyplomowego lekarza i lekarza dentysty, Dz.U. 2023 poz. 377.
Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 5 stycznia 2023 r. W sprawie odbywania szkolenia specjalizacyjnego przez lekarza w podmiocie leczniczym utworzonym przez ministra właściwego do spraw wewnętrznych, Dz.U. 2023 poz. 119.
Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 27 grudnia 2022 r. w sprawie określenia priorytetowych dziedzin medycyny, Dz.U. 2022 poz. 2814.
Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 30 czerwca 2022 r. Zmieniające rozporządzenie w sprawie specjalizacji lekarzy i lekarzy dentystów, Dz.U. 2022 poz. 1408.
Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 21 lutego 2022 r. w sprawie sposobu dopełnienia obowiązku doskonalenia zawodowego lekarzy i lekarzy dentystów, Dz.U. 2022 poz. 464.
Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 22 lutego 2021 r. W sprawie Lekarskiego Egzaminu Weryfikacyjnego i Lekarsko-Dentystycznego Egzaminu Weryfikacyjnego, Dz.U. 2021 poz. 341.
Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 31 sierpnia 2020 r. w sprawie specjalizacji lekarzy i lekarzy dentystów, Dz.U. 2020 poz. 1566.
Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 30 kwietnia 2002 r. w sprawie wykazu podmiotów upoważnionych do udzielania niezbędnych informacji lekarzowi będącemu obywatelem państwa członkowskiego Unii Europejskiej w zakresie ogólnych zasad wykonywania zawodu lekarza., Dz.U. 2002 nr 77 poz. 703.
Sławiński, S. (2017). Słownik Zintegrowanego Systemu Kwalifikacji. Instytut Badań Edukacyjnych.
Ustawa z dnia 12 marca 2022 r. o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa, Dz.U. 2022 poz. 583.
Ustawa z dnia 16 lipca 2020 r. o zmianie ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. 2020 poz. 1291).
Ustawa z dnia 22 grudnia 2015 r. o Zintegrowanym Systemie Kwalifikacji, Dz.U. 2016 poz. 64.
Ustawa z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty, (Dz.U. 1997 nr 28 poz. 152).
Ustawa z dnia 20 lipca 1950 r. o zawodzie felczera, Dz.U. 1950 nr 36 poz. 336.
Źródła ukraińskie:
Про вищу освіту, Закон України від 01.07.2014 № 1556-VII, https://zakon.rada.gov.ua/laws/show/1556-18#Text
Міністерство Охорони Здоров’я України (2023). Організація розподілу та зарахування випускників медичних спеціальностей в інтернатуру в 2023 році, https://moz.gov.ua/internatura
Про затвердження примірних програм підготовки в інтернатурі за спеціальностями "Акушерство та гінекологія", "Внутрішні хвороби", "Дитяча хірургія", "Епідеміологія", "Неврологія", "Офтальмологія", "Ортопедія і травматологія", "Педіатрія", "Психіатрія", "Хірургія", "Стоматологія", "Медична психологія", "Медицина невідкладних станів", "Інфекційні хвороби”, МОЗ України; Наказ, Програма від 14.07.2022 № 1219, https://zakon.rada.gov.ua/rada/show/v1219282-22#Text
Деякі питання безперервного професійного розвитку лікарів
МОЗ України; Наказ, Порядок, Форма типового документа від 22.02.2019 № 446, https://zakon.rada.gov.ua/laws/show/z0293-19#n129
Про затвердження Положення про спеціалізацію (інтернатуру) випускників вищих медичних і фармацевтичних закладів освіти III-IV рівня акредитації медичних факультетів, МОЗ України; Наказ, Положення від 19.09.1996 № 291, https://zakon.rada.gov.ua/laws/show/z0696-96#Text
Довідник кваліфікаційних характеристик професій працівників, МОЗ України; Наказ, Довідник від 29.03.2002 № 117, https://zakon.rada.gov.ua/rada/show/va117282-02#Text
Про затвердження Національної рамки кваліфікацій, Постанова Кабінету Міністрів України; Опис від 23.11.2011 № 1341, https://zakon.rada.gov.ua/laws/show/1341-2011-%D0%BF#Text
Про затвердження Переліку спеціальностей та строки навчання в інтернатурі випускників медичних і фармацевтичних вищих навчальних закладів, медичних факультетів, МОЗ України; Наказ, Перелік від 23.02.2005 № 81, https://zakon.rada.gov.ua/laws/show/z0291-05#Text
Про затвердження Положення про особливості ступеневої освіти медичного спрямування
МОЗ України; Наказ, Положення від 24.02.2000 № 35, https://zakon.rada.gov.ua/laws/show/z0370-00#Text
Про затвердження Положення про клінічну ординатуру, МОЗ України; Наказ, Положення від 29.01.1998 № 12, https://zakon.rada.gov.ua/laws/show/z0106-98#Text
Про подальше удосконалення атестації лікарів, МОЗ України; Наказ, Положення від 19.12.1997 № 359, https://zakon.rada.gov.ua/laws/show/z0014-98#Text
Медична освіта в Україні, Українська Медична Рада https://mcu.org.ua/medicinskoe-obrazovanie-v-ukraine/
