Psychiatrzy i psycholodzy / Психіатри та психологи

Zbiór zawiera informacje o 18 polskich i ukraińskich zawodach i specjalnościach związanych z psychiatrią i psychologią. 

Ważne

Porównując poszczególne polskie i ukraińskie zawody warto wziąć pod uwagę nie tylko zakres zadań zawodowych czy kwalifikacje formalne. Dla pełnego obrazu warto dodatkowo wziąć pod uwagę staż pracy i doświadczenie danej osoby, które w Ukrainie mogą się wiązać z uzyskaniem kolejnego stopnia rozwoju zawodowego. Stopnie te zwane są kategoriami kwalifikacji. Dopiero to pozwoli określić - w każdym indywidualnym przypadku - ścieżkę dostępu do danego zawodu lub wskazać możliwości podjęcia pracy w ramach zawodu lub zawodów pokrewnych. 

Ścieżka dostępu do danego zawodu w Polsce może się znacząco różnić w zależności od tego czy jest to:

• zawód regulowany, czyli zawód, którego nie można wykonywać bez spełnienia określonych warunków, opisanych w odrębnych przepisach.
• zawód, w którym wyodrębniono określone kwalifikacje (tzw. kwalifikacje w zawodzie lub kwalifikacje cząstkowe). Pracodawcy mogą wymagać lub preferować osoby, które posiadają oficjalne potwierdzenie posiadania tych kwalifikacji.
• inny zawód – zawód, w przypadku którego mowa być może w całości o kwalifikacjach rynkowych. Dostęp do niego zależy całkowicie od aktualnych wymagań na rynku pracy, czyli oczekiwań pracodawców. 

Obywatel państwa trzeciego może uzyskać dostęp do danego zawodu w Polsce poprzez:

• formalne uznanie dokumentu potwierdzającego posiadane kwalifikacje – na drodze (a) uzyskania równoważności dokumentu na podstawie umów i porozumień międzynarodowych jeśli takie obowiązują lub (b) nostryfikację dyplomu
• walidację kwalifikacji i umiejętności – sprawdzenie czy dana osoba posiada określone kwalifikacje, poprzez zdanie egzaminu lub przejście innej formy sprawdzenia 

*Wyjątki: 

a) tymczasowa ścieżka uproszczona (rozwiązania w odniesieniu do niektórych zawodów wprowadzone w Ustawie z dnia 12 marca 2022 r. o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa, Dz.U. 2022 poz. 583.);

b) (niektóre) świadectwa/dyplomy uzyskane w Ukrainie przed 20.06.2006 r., są uznawane za równoważne z polskimi dokumentami.

Kluczowe pojęcia i skróty 

Bakaławr (Бакалавр) - dyplom bakaławra uzyskuje się w Ukrainie po ukończeniu studiów I stopnia, które trwają 4 lata (180-240 ECTS). Stwierdzenie równoważności dyplomu Bakaławra z jego polskim odpowiednikiem jest możliwe w drodze nostryfikacji. 

CKE (Centralna Komisja Egzaminacyjna) – instytucja, która, m.in., udziela informacji o sposobie organizacji i przeprowadzania egzaminu potwierdzającego kwalifikacje w zawodzie.

ESCO - wielojęzyczna klasyfikacja europejskich umiejętności, kompetencji, kwalifikacji i zawodów. Określa i kategoryzuje umiejętności, kompetencje, kwalifikacje i zawody istotne dla unijnego rynku pracy oraz kształcenia i szkolenia. ESCO jest inicjatywą DG ds. Zatrudnienia, Spraw Społecznych i Włączenia Społecznego, wspieraną przez Europejskie Centrum Rozwoju Kształcenia Zawodowego (Cedefop). Obecnie ma też wersję ukraińskojęzyczną.

ERK/EQF (Europejska Rama Kwalifikacji) - narzędzie, które pomaga w komunikacji i porównywaniu systemów kwalifikacji w Europie. Osiem europejskich poziomów odniesienia opisano w kategoriach efektów uczenia się: wiedzy, umiejętności i kompetencji. Dzięki temu krajowe systemy kwalifikacji, krajowe ramy kwalifikacji (ang. NQF) i kwalifikacje w Europie odniesione są do poziomów ERK. Uczący się, absolwenci, organizatorzy kształcenia i szkolenia, pracodawcy mogą dzięki temu lepiej zrozumieć i porównywać kwalifikacje nadawane w różnych krajach i różnych systemach kształcenia i szkolenia (Punkt Koordynacyjny ds. Polskiej i Europejskiej Ramy Kwalifikacji). 

Grupa zawodów – sformalizowane (tj. ujęte w międzynarodowych i krajowych klasyfikacjach) zestawienie zawodów. 

ISCO - międzynarodowy standard klasyfikacji zawodów wprowadzony przez Międzynarodową Organizację Pracy. Obecnie obowiązuje standard ISCO-08. Ukraina odnosi swoją klasyfikację zawodów do poprzedniej jego wersji, czyli do ISCO-88.

Kwalifikacja - termin, który funkcjonuje zarówno w języku potocznym, jak i jest formalnie ujęty w polskich przepisach, na przykład, w ustawie z dnia 22 grudnia 2015 r. o Zintegrowanym Systemie Kwalifikacji (Dz.U.2020 poz.226). Nie ma jednak zgodności co do jego precyzyjnego znaczenia. W różnych aktach prawnych jest on różnie ujmowany, a niektóre ustawy odnoszą się do niego bez podawania jego zakresu. Słowem, definicja kwalifikacji wymaga jeszcze ujednolicenia w polskim prawodawstwie (Sławiński, 2017). Dla potrzeb tego projektu zdecydowano się przyjąć szerokie, bliskie potocznemu, rozumienie terminu kwalifikacja (zawodowa), tj. jako obejmujące wszelkie formalnie opisane wymagania konieczne lub preferowane do podjęcia pracy w danym zawodzie czy specjalności. W tym ujęciu może się więc termin ten odnosić zarówno (w pewnym przynajmniej zakresie) do efektów kształcenia (wiedzy, umiejętności, kompetencji społecznych), jak i uprawnień zawodowych. Takie podejście jest determinowane koniecznością porównania w ramach projektu Techniczne wsparcie w celu ułatwienia integracji społecznej i zawodowej obywateli państw trzecich w Polsce, w tym osób uciekających z Ukrainy dwóch dalece odmiennych systemów: polskiego i ukraińskiego, w tym ostatnim przypadku, systemu, który przechodzi obecnie istotne przekształcenia. Szczegółowe uzasadnienie takiego ujęcia terminu kwalifikacja zawiera raport podsumowujący projekt. Warto jednak tu podkreślić, że tam gdzie przywołujemy w naszej analizie porównawczej takie terminy jak: kwalifikacje uregulowane lub rynkowe, pełne, cząstkowe czy kwalifikacje w zawodzie, mają one znaczenie określone w polskich przepisach i są użyte w odniesieniu do polskiego systemu opisu zawodów i kwalifikacji.

Kwalifikacje cząstkowe - wszystkie kwalifikacje włączone do Zintegrowanego Systemu Kwalifikacji, które nie są kwalifikacjami pełnymi. Mogą być one tworzone zarówno w systemach oświaty i szkolnictwa wyższego, jak i poza nimi. W ich przypadku zakres wymaganych efektów uczenia się jest z zasady węższy niż w przypadku kwalifikacji pełnych. Na ogół wymagania te są związane z wyraźnie określonym rodzajem działalności. Do kwalifikacji cząstkowych nadawanych w systemie oświaty zalicza się m.in. kwalifikacje w zawodzie (potwierdzone świadectwem) (Sławiński, 2017). 

Kwalifikacje pełne – kwalifikacje, które są nadawane wyłącznie w ramach systemu oświaty po ukończeniu określonych etapów kształcenia oraz w ramach systemu szkolnictwa wyższego i nauki po ukończeniu kształcenia specjalistycznego, studiów pierwszego stopnia, studiów drugiego stopnia i jednolitych studiów magisterskich oraz po uzyskaniu stopnia doktora w rozumieniu ustawy z dnia 20 lipca 2018 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce (Dz.U. 2016 poz. 64). 

Kwalifikacje rynkowe – kwalifikacje nieuregulowane przepisami prawa, których nadawanie odbywa się na zasadzie swobody działalności gospodarczej (Dz.U.2020 poz.226). 

Kwalifikacje uregulowane – kwalifikacje ustanowione odrębnymi przepisami, których nadawanie odbywa się na zasadach określonych w tych przepisach, z wyłączeniem kwalifikacji nadawanych w systemie oświaty oraz systemie szkolnictwa wyższego i nauki (Dz.U. 2020 poz. 226). 

Kwalifikacje w zawodzie – wyodrębniony w danym zawodzie zestaw oczekiwanych efektów kształcenia, których osiągnięcie potwierdza świadectwo wydane przez okręgową komisję egzaminacyjną po zdaniu egzaminu potwierdzającego kwalifikacje w zawodzie w zakresie jednej kwalifikacji. Uwaga: należy odróżniać kwalifikację w zawodzie od kwalifikacji zawodowych (potwierdzanych odpowiednim dyplomem). Do uzyskania dyplomu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe – w zależności od zawodu – może być wymagane uzyskanie jednej lub kilku kwalifikacji w zawodzie. Ta sama kwalifikacja w zawodzie może być wymagana w kilku różnych zawodach (Sławiński, 2017). 

Młodszy bakaławr - dyplom młodszego bakaławra uzyskuje się w Ukrainie po ukończeniu studiów w krótkim cyklu, które trwają 2 lata (120 ECTS). Dyplom ten nie ma odpowiednika w polskim systemie szkolnictwa wyższego. W Ukrainie średnie szkoły zawodowe zostały włączone do systemu szkolnictwa wyższego i w związku z tym wydawane przez nie dyplomy Młodszego bakaławra są tam uważane za dokumenty poświadczające ukończenie edukacji na poziomie wyższym. Z tego też powodu nie mogą być one traktowane w Polsce jako świadectwa szkolne uzyskane za granicą, o których mowa w art. 93 ustawy o systemie oświaty. W polskich szkołach wyższych nie prowadzi się tego typu kształcenia, więc nie ma możliwości stwierdzenia równoważności dyplomów Młodszego bakaławra lub Młodszego specjalisty z dyplomami wydawanymi przez polskie uczelnie w drodze nostryfikacji (ENIC-NARIC Polska, 2023). 

Młodszy specjalista (Молодший спеціаліст) - przed reformą systemu edukacji z 2014 r. kształcenie na studiach krótkich obejmowało 3-4 lata na podbudowie 9-letniej szkoły albo 2-3 lata na bazie 11-letniej pełnej szkoły średniej i kończyło się w Ukrainie dyplomem Młodszego specjalisty. Ostatni nabór na studia prowadzące do jego uzyskania nastąpił w 2019 r. Obecnie dyplom Młodszego specjalisty potwierdza ten sam poziom wykształcenia co dyplom Młodszego bakaławra. Żaden z nich nie ma odpowiednika w polskim systemie szkolnictwa wyższego. W Ukrainie średnie szkoły zawodowe zostały włączone do systemu szkolnictwa wyższego i w związku z tym wydawane przez nie dyplomy Młodszego specjalisty lub Młodszego bakaławra są tam uważane za dokumenty poświadczające ukończenie edukacji na poziomie wyższym; dlatego nie mogą być one traktowane w Polsce jako świadectwa szkolne uzyskane za granicą, o których mowa w art. 93 ustawy o systemie oświaty. W polskich szkołach wyższych nie prowadzi się tego typu kształcenia, więc nie ma możliwości stwierdzenia równoważności dyplomów Młodszego bakaławra lub Młodszego specjalisty z dyplomami wydawanymi przez polskie uczelnie w drodze nostryfikacji (ENIC-NARIC Polska, 2023).

Nostryfikacja - procedura prowadząca do ustalenia polskiego odpowiednika zagranicznego dyplomu. Nostryfikacji podlega dyplom ukończenia studiów za granicą, który nie może być uznany za równoważny odpowiedniemu polskiemu dyplomowi i tytułowi zawodowemu na podstawie umowy międzynarodowej określającej równoważność (NAWA). 

PRK (Polska Rama Kwalifikacji) – krajowa NQF (National Qualification Framework. Składa się na nią opis ośmiu wyodrębnionych w Polsce poziomów kwalifikacji odpowiadających odpowiednim poziomom Europejskich Ram Kwalifikacji (…) sformułowany za pomocą ogólnych charakterystyk efektów uczenia się dla kwalifikacji na poszczególnych poziomach (Dz.U. 2016 poz. 64) 

Specjalista (Спеціаліст) – przed wprowadzeniem reformy systemu edukacji w 2014 r., dyplom specjalisty był wydawany w Ukrainie po ukończeniu studiów jednolitych oraz niektórych kierunków studiów II stopnia, Ostatni nabór na kształcenie prowadzące do jego uzyskania nastąpił w 2016 r. Obecnie tytuł ten jest w Ukrainie uznawany za równoważny z tytułem magistra. W Polsce zarówno dyplom magistra jak i specjalisty wydany w Ukrainie przed dniem 20 czerwca 2006 r jest uważany za równoważny z polskim odpowiednikiem na podstawie umów międzynarodowych. W przypadku dokumentów wydanych później konieczna jest ich nostryfikacja (ENIC-NARIC Polska, 2023).

Specjalność  - wynik podziału pracy w ramach zawodu, zawiera część zadań o podobnym charakterze (związanych z wykonywaną funkcją lub przedmiotem pracy), wymagających pogłębionej lub dodatkowej wiedzy i umiejętności, zdobytych w wyniku dodatkowego szkolenia lub praktyki (DRP MRiPS, 2023). 

Ukraińska Rama Kwalifikacji – krajowa NQF (National Qualification Framework) - została wprowadzona w 2011 r.. W 2020 r. jej poziomy zostały dostosowane do ERK/EQF (Europejskiej Ramy Kwalifikacji), choć nadal istnieją między nimi różnice (European Training Foundation, 2023). Odniesienia do ERK/EQF jakie pojawiają się w tej analizie mają więc czasem charakter orientacyjny.

Uprawnienie zawodowe - podstawowy element prawa podmiotowego, który wiąże się z faktem posiadania określonego zawodu. W praktyce wyróżnienie uprawnień zawodowych następuje w przypadku występowania zawodów regulowanych, czyli tam, gdzie stawiane są warunki przystąpienia do zawodu (Hasła LEX, na: profinfo.pl). 

Walidacja – sprawdzenie, czy osoba ubiegająca się o nadanie określonej kwalifikacji, niezależnie od sposobu uczenia się tej osoby, osiągnęła wyodrębnioną część lub całość efektów uczenia się wymaganych dla tej kwalifikacji (Dz.U. 2020 poz. 226). 

Zawód - zbiór zadań zawodowych wyodrębnionych w wyniku społecznego podziału pracy, wykonywanych przez poszczególne osoby i wymagających odpowiednich kompetencji (wiedzy i umiejętności), zdobytych w wyniku kształcenia lub praktyki (DRP MRiPS, 2023). 

Zadanie zawodowe - wycinek / etap pracy wynikający z pełnionych funkcji i obowiązków, na który składają się określone czynności zmierzające do osiągnięcia celu (Gruza & Hordyjewicz, 2014). 

Zbiór zawodów - w kontekście tej analizy rozumiany jest jako pojęcie szersze niż grupa zawodów. Ze względu na różnice występujące pomiędzy międzynarodowymi (w tym unijnymi) klasyfikacjami a klasyfikacją polską czy ukraińską, konieczne stało się znalezienie pojęcia szerszego, tak aby możliwe było dokładne zmapowanie, jakie zawody występują w danym obszarze tematycznym oraz w pełni oddać występujące pomiędzy nimi podobieństwa i różnice. 

Zintegrowany Rejestr Kwalifikacji – rejestr publiczny (…) ewidencjonujący kwalifikacje włączone do Zintegrowanego Systemu Kwalifikacji (Dz.U. 2020 poz. 226). 

Niniejszy materiał ma charakter poglądowym informujący o różnicach i podobieństwach między polskimi a ukraińskimi zawodami w danym obszarze oraz o możliwych ścieżkach uznania kwalifikacji w Polsce w ramach określonej działalności zawodowej. Powstał w wyniku analizy porównawczej i zawiera odniesienia do właściwych instytucji i procedur. Broszura nie jest instrukcją uznawania kwalifikacji zawodowych ani dokumentem prawnym. Materiał ten został skonsultowany z właściwymi ministerstwami i środowiskami zawodowymi.  Zawarte tu informacje odnoszą się do stanu prawnego na lipiec 2023 r.    

Analiza porównawcza została przeprowadzona w ramach projektu Wsparcie techniczne w celu ułatwienia integracji społecznej i zawodowej obywateli państw trzecich w Polsce, w tym uciekających z Ukrainy, którego celem jest wsparcie władz polskich w zapewnieniu osobom uciekającym przed wojną sprawnego i skutecznego dostępu do procedur i usług publicznych w zakresie integracji społecznej i zawodowej.  Projekt został sfinansowany przez Unię Europejską w ramach Instrumentu Wsparcia Technicznego zarządzanego przez Komisję Europejską (Dyrekcja Generalna ds. Wspierania Reform Strukturalnych – DG Reform). Przy realizacji projektu IOM współpracowało z Ministerstwem Rodziny i Polityki Społecznej.

Dane identyfikacyjne zbioru

1. Nazwy i kody grup zawodów opisanych w zbiorze 

Zbiór zawodów Psychiatrzy i psychologowie zawiera zawody usytułowane w następujących grupach (według krajowych i międzynarodowych klasyfikacji:

Broszura nie opisuje wszystkich zawodów, które znajdują się w wyżej wymienionych grupach klasyfikacyjnych, a jedynie te wybrane. Wynika to z metodologii przyjętej dla tej analizy porównawczej. Jej punktem wyjścia były zawody deficytowe na polskim rynku pracy, dla których poszukiwano zawodów bardzo podobnych lub pokrewnych w Ukrainie. Ostatecznie analiza objęła te z nich, dla których istnieją formalne opisy lub standardy zawodowe. Szczegółowe uzasadnienie takiego podejścia zawiera raport podsumowujący komponent Rynek pracy w projekcie Wsparcie techniczne w celu ułatwienia integracji społecznej i zawodowej obywateli państw trzecich w Polsce, w tym osób uciekających z Ukrainy. 

2. Nazwy i kody poszczególnych zawodów w zbiorze 

3. Mapa zbioru 

Występują dwie główne różnice pomiędzy zawodami polskimi i ukraińskimi w obszarze pomocy czy poradnictwa psychiatrycznego i psychologicznego.

Po pierwsze, w Polsce wyłoniło się więcej szczegółowych specjalności w tym zakresie. Na przykład, Psychoonkolog (229909), Psychotraumatolog (229910), Specjalista ds. uzależnień od mediów cyfrowych (263407), Specjalista psychoterapii uzależnień (229906) czy Specjalista terapii uzależnień (229907) nie mają oficjalnych odpowiedników w Ukrainie. 

Po drugie, w Ukrainie – w świetle oficjalnych dokumentów zauważalna jest większa niż w Polsce medykalizacja zawodów z tego obszaru. Nie tylko zawód psychiatry - jak ma to miejsce w Polsce - wymaga w Ukrainie wykształcenia medycznego. Podobnie jest (choć nie we wszystkich przypadkach) w odniesieniu do psychologa i psychoterapeuty. Istnieje tam zawód Lekarza-psychologa i Lekarza-psychoterapeuty. Funkcjonuje też kształcenie psychologiczne, niemedyczne, które daje dostęp do zawodu (UA) Psychologa praktyka i podobnych. W praktyce funkcjonuje także zawód psychoterapeuty, choć nie jest on wspomniany w oficjalnych klasyfikacjach i opisach zawodów. Według rozporządzenia z 2008 roku oddziaływanie psychologicznego i psychoterapeutycznego jako działalność zawodową mogą w Ukrainie prowadzić: Lekarz – psychiatra, Lekarz – psycholog, Lekarz – psychoterapeuta oraz Psycholog (N 577/15268). 

W Polsce obowiązek posiadania wykształcenia medycznego istnieje tylko w obszarze psychiatrii. Zawód Lekarza – specjalisty psychiatrii (221256) i Lekarza – specjalisty psychiatrii dzieci i młodzieży (221257) są regulowane ustawą z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodzie lekarza i lekarza dentysty. Innymi słowy, dostęp do nich zależy od spełnienia określonych warunków i uzyskania prawa wykonywania zawodu (PWL). 

Natomiast zawód Psychoterapeuty (229905) nie jest obecnie w Polsce zawodem regulowanym, choć trwają prace mające zmienić ten stan rzeczy. W czerwcu 2023 r. wprowadzono psychoterapię jako specjalizację lekarską (Dz.U. 2023 poz. 1187). O uzyskanie tytułu specjalisty z psychoterapii będą mogli ubiegać się między innymi lekarze, lekarze dentyści, pielęgniarki, położne, absolwenci psychologii i pedagogiki. 

W przypadku Psychologa (263401) ustawa z dnia 8 czerwca 2001 r. o zawodzie psychologa i samorządzie zawodowym psychologów stanowi, że psycholog powinien spełniać następujące wymagania formalne: uzyskać w polskiej uczelni dyplom magistra psychologii (lub posiadać dokument równoważny), posiadać pełną zdolność do czynności prawnych; znać język polski w zakresie koniecznym do wykonywania zawodu oraz odbyć podyplomowy staż zawodowy. W praktyce jednak nie ma formalnej procedury nadania prawa do wykonywania zawodu (PL) Psychologa, gdyż nie powstał samorząd branżowy – instytucja, która mogłaby taką procedurę przeprowadzać. Istnieje natomiast certyfikacja przez organizacje branżowe, która nie ma jednak charakteru obowiązkowego, a rekomendowany.

Porównanie ogólnych zadań zawodowych 

European Training Foundation. (2023). Comparison report of the European Qualifications Framework and the Ukrainian National Qualifications Framework, na: https://europa.eu/europass/system/files/2023-02/Comparison%20report%20final%20rev%2023-02-2023%20EN.pdf (dostęp: 11.04.23). 

DRP MRiPS (2023). Klasyfikacja zawodów i specjalności, na: https://psz.praca.gov.pl/rynek-pracy/bazy-danych/klasyfikacja-zawodow-i-specjalnosci (dostęp: 20.03.23). 

ENIC-NARIC Polska (2023). Zagraniczne systemy kształcenia wyższego – Ukraina. Praktyczny przewodnik po uznawalności wykształcenia, na: https://nawa.gov.pl/images/OPRACOWANIA-2023/UKRAINA.pdf (dostęp: 10.07.23). 

Informacja o zawodzie. Psychoterapeuta (229905). (2018). Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej, Departament Rynku Pracy. 

Obwieszczenie Ministra Edukacji i Nauki z dnia 6 kwietnia 2021 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu rozporządzenia Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego w sprawie standardu kształcenia przygotowującego do wykonywania zawodu nauczyciela, Dz.U. 2021 poz. 890. 

Punkt Koordynacyjny ds. Polskiej i Europejskiej Ramy Kwalifikacji. Polska Rama Kwalifikacji (PRK) i Europejska Rama Kwalifikacji (ERK), na: https://prk.men.gov.pl/polska-rama-kwalifikacji-prk-i-europejska-rama-kwalifikacji-erk/ (dostęp: 14.07.23). 

Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 20 czerwca 2023 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie specjalizacji w dziedzinach mających zastosowanie w ochronie zdrowia, Dz.U. 2023 poz. 1187. 

Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 1 sierpnia 2017 r. w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli, Dz.U. 2017 poz. 1575. 

NAWA. Nostryfikacja dyplomów ukończenia studiów, na: https://nawa.gov.pl/uznawalnosc/informacje-dla-uczelni/nostryfikacja-dyplomow (dostęp: 14.07.23). 

Sławiński, S. (2017). Słownik Zintegrowanego Systemu Kwalifikacji. Instytut Badań Edukacyjnych. 

Ustawa z dnia 12 marca 2022 r. o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa, Dz.U. 2022 poz. 583.

Ustawa z dnia 22 grudnia 2015 r. o Zintegrowanym Systemie Kwalifikacji, Dz.U. 2016 poz. 64. 

Ustawa z dnia 16 lipca 2020 r. o zmianie ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty oraz niektórych innych ustaw, Dz.U. 2020 poz. 1291.

Ustawa z dnia 24 lutego 2017 r. o uzyskiwaniu tytułu specjalisty w dziedzinach mających zastosowanie w ochronie zdrowia, Dz.U. 2017 poz. 599. 

Ustawa z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty, Dz.U. 1997 nr 28 poz. 152. 

Ustawa z dnia 8 czerwca 2001 r. o zawodzie psychologa i samorządzie zawodowym psychologów, Dz. U. nr 73, poz. 763, z późn. zm.).

Ustawa z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty, Dz.U. 1997 nr 28 poz. 152.

Ustawa z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego (t.j. Dz. U. z 2018 r. poz. 1878).

Wyszukiwarka opisów zawodów, na: https://psz.praca.gov.pl/rynek-pracy/bazy-danych/klasyfikacja-zawodow-i-specjalnosci/wyszukiwarka-opisow-zawodow (dostęp: 20.04.23). 

Źródła ukraińskie 

Класифікатор професій ДК 003:2010, Держспоживстандарт України; Наказ, Класифікатор від 28.07.2010, https://zakon.rada.gov.ua/rada/show/va327609-10#Text

Про затвердження Порядку застосування методів психологічного і психотерапевтичного впливу 

МОЗ України; Наказ, Порядок від 15.04.2008 № 199, https://zakon.rada.gov.ua/laws/show/z0577-08#Text

Про затвердження Випуску 1 "Професії працівників, що є загальними для всіх видів економічної діяльності" Довідника кваліфікаційних характеристик професій, Мінпраці України; Наказ, Довідник, Перелік від 29.12.2004 № 336, https://zakon.rada.gov.ua/rada/show/v0336203-04#Text

Про затвердження Випуску 80 "Соціальні послуги" Довідника кваліфікаційних характеристик професій працівників. Мінсоцполітики України; Наказ, Довідник, Перелік від 29.03.2017 № 518, https://zakon.rada.gov.ua/rada/show/v0518739-17#Text

Довідник кваліфікаційних характеристик професій працівників, Випуск 78 “Охорона здоров”я” 

МОЗ України; Наказ, Довідник від 29.03.2002 № 117, https://zakon.rada.gov.ua/rada/show/va117282-02#Text 

Професійний стандарт “Практичний психолог закладу освіти”, наказ Мінекономіки від 4.11.2020 № 2425, https://mon.gov.ua/storage/app/media/rizne/2020/12/Standart_Praktychnyy_psykholoh.pdf

Професійний стандарт “Психолог установи соціального захисту”, наказ в.о. директора Науково-дослідного інституту соціальної політики Міністерства соціальної політики України і Національної академії наук України на замовлення Міністерства соціальної політики України від 27.09.2022 р. № 28, https://register.nqa.gov.ua/uploads/0/426-psiholog_ustanovi_social_nogo_zahistu.pdf

Професійний стандарт “Психолог практичний (соціальна сфера)”, наказ Мінекономіки від 03.02.2021 № 2111, https://register.nqa.gov.ua/uploads/0/284-prakticnij_psiholog_social_na_sfera.pdf