Slideshow
Nauczyciele przedmiotów ogólnokształcących i zawodowych / Вчителі загальноосвітніх та спеціальних предметів
Nauczyciele przedmiotów ogólnokształcących i zawodowych / Вчителі загальноосвітніх та спеціальних предметів
Dane identyfikacyjne zbioru
1. Nazwy i kody grup zawodów opisanych w zbiorze
Zbiór zawodów Nauczyciele przedmiotów ogólnokształcących i zawodowych zawiera wybrane zawody usytułowane w następujących grupach (według krajowych i międzynarodowych klasyfikacji:
Broszura nie opisuje wszystkich zawodów, które znajdują się w wyżej wymienionych grupach klasyfikacyjnych, a jedynie te wybrane. Wynika to z metodologii przyjętej dla tej analizy porównawczej. Jej punktem wyjścia były zawody deficytowe na polskim rynku pracy, dla których poszukiwano zawodów bardzo podobnych lub pokrewnych w Ukrainie. Ostatecznie analiza objęła te z nich, dla których istnieją formalne opisy lub standardy zawodowe. Szczegółowe uzasadnienie takiego podejścia zawiera raport podsumowujący komponent Rynek pracy w projekcie Wsparcie techniczne w celu ułatwienia integracji społecznej i zawodowej obywateli państw trzecich w Polsce, w tym osób uciekających z Ukrainy.
2. Nazwy i kody poszczególnych zawodów w zbiorze
3. Mapa zbioru
Pomiędzy ukraińskim i polskim systemem edukacji szkolnej występują różnice strukturalne. Dopiero od stosunkowo niedawna, w wyniku reformy z 2017 roku, w Ukrainie proces edukacji szkolnej trwa 12 lat, podobnie jak w Polsce. Wcześniej (od 1995 r.) trwał on 11 lat, jeszcze wcześniej 10. Po ukończeniu 4-letniej szkoły podstawowej, uczniowie konstytuują swoją edukację w szkole średniej bazowej (I stopnia), a kolejno przechodzą do szkoły średniej II stopnia, której ukończenie oznacza pełną edukację średnią. Ten ostatni etap nie jest obowiązkowy i trwa 2 lata. Alternatywnie, uczeń może po ukończeniu bazowej szkoły średniej (I stopnia) przejść do edukacji branżowej.
Z tych odmiennych systemów edukacji wynikają różnice pomiędzy polskimi a ukraińskimi zawodami nauczycielskimi, na które to różnice dodatkowo ma wpływ zróżnicowanie zakresu nauczanych treści (podstaw programowych). W pewnym przynajmniej zakresie (UA) Nauczyciel klas początkowych szkoły średniej ogólnokształcącej będzie odpowiednikiem (PL) Nauczyciela przedmiotu w szkole podstawowej.
Dostępne standardy zawodowe odnoszące się do nauczania w Ukrainie pokazują, że zawody nauczycielskie są tam mniej zróżnicowane, tj. wymagania ich dotyczące są mniej szczegółowo wyodrębnione niż w Polsce. Na przykład, w zakresie edukacji zawodowej, istnieje jeden standard (UA) Nauczyciela zawodu, podczas gdy w tym obszarze w Polsce wyróżnia się aż 3 specjalności: (PL) Nauczyciela przedmiotów teoretycznych zawodowych, który to zawód w przepisach oświatowych występuje pod nazwą Nauczyciela teoretycznych przedmiotów zawodowych oraz (PL) Nauczyciela praktycznej nauki zawodu, jak też (PL) Instruktora praktycznej nauki zawodu. Nie ma również wyodrębnionego opisu (PL) Lektora języka obcego, który w polskiej nomenklaturze oświatowej nazywa się Nauczycielem języka obcego, a do którego dostęp w Polsce regulują szczegółowe przepisy. W Polsce szczegółowe wymagania kwalifikacyjne, jakie powinni spełniać nauczyciele różnych specjalności i typów szkół określa obecnie Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 1 sierpnia 2017 r. w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli, Dz.U. 2017 poz. 1575 z późn. zm. Nie ma ono odpowiednika w Ukrainie.
Dwie kolejne ważne różnice między pracą w zawodzie nauczycielskim w Polsce i Ukrainie dotyczy przygotowania pedagogicznego. W Polsce jest ono wymagane w określonym wymiarze, w Ukrainie można go uzupełnić już w ramach podjętej pracy (rok stażu). W Ukrainie nie ma też wymogu posiadania zaświadczenia o niekaralności, choć standardy zawodowe wspominają o nienagannej postawie etycznej jaką powinien przejawiać nauczyciel.
Zbiór zawodów Nauczyciele przedmiotów ogólnokształcących i zawodowych zawiera więc więcej zawodów polskich niż ukraińskich. Umożliwia to pokazanie szerokiego obrazu w zakresie szczegółowych wymagań, jeśli chodzi o dostęp do zawodów nauczycielskich w Polsce.
Zawody nauczycielskie w Polsce są zawodami regulowanymi co stanowić może jedną z głównych barier w dostępie do nich przez cudzoziemców, którzy zdobyli swoje kwalifikacje zawodowe poza UE. Dodatkowo, istniejące przepisy stanowią, że w szkołach mogą być zatrudniani nauczyciele, którzy nie są obywatelami polskimi dopiero wtedy, gdy jest taka organizacyjna potrzeba; przy tym priorytetowo cudzoziemcy mają być dopuszczani do stanowisk nauczycieli języków obcych (Dz.U. 1992 nr 85 poz. 432).
Zdecydowanie mniej wymogów regulujących dostęp do nich mają zawody związane z asystowaniem nauczycielowi, takie jak (PL) Asystent nauczyciela dziecka cudzoziemca czy (PL) Asystent edukacji romskiej. Oba zostały szczegółowo opisane w tym zbiorze.
Zbiór zawiera informacje o 14 polskich i ukraińskich zawodach i specjalnościach związanych z nauczaniem przedmiotów ogólnokształcących i zawodowych.
Ważne
Porównując poszczególne polskie i ukraińskie zawody warto wziąć pod uwagę nie tylko zakres zadań zawodowych czy kwalifikacje formalne. Dla pełnego obrazu warto dodatkowo wziąć pod uwagę staż pracy i doświadczenie danej osoby, które w Ukrainie mogą się wiązać z uzyskaniem kolejnego stopnia rozwoju zawodowego. Stopnie te zwane są kategoriami kwalifikacji. Dopiero to pozwoli określić - w każdym indywidualnym przypadku - ścieżkę dostępu do danego zawodu lub wskazać możliwości podjęcia pracy w ramach zawodu lub zawodów pokrewnych.
Ścieżka dostępu do danego zawodu w Polsce może się znacząco różnić w zależności od tego czy jest to:
- zawód regulowany, czyli zawód, którego nie można wykonywać bez spełnienia określonych warunków, opisanych w odrębnych przepisach.
- zawód, w którym wyodrębniono określone kwalifikacje (tzw. kwalifikacje w zawodzie lub kwalifikacje cząstkowe). Pracodawcy mogą wymagać lub preferować osoby, które posiadają oficjalne potwierdzenie posiadania tych kwalifikacji.
- inny zawód – zawód, w przypadku którego mowa być może w całości o kwalifikacjach rynkowych. Dostęp do niego zależy całkowicie od aktualnych wymagań na rynku pracy, czyli oczekiwań pracodawców.
Obywatel państwa trzeciego może uzyskać dostęp do danego zawodu w Polsce poprzez:
- formalne uznanie dokumentu potwierdzającego posiadane kwalifikacje – na drodze (a) uzyskania równoważności dokumentu na podstawie umów i porozumień międzynarodowych jeśli takie obowiązują lub (b) nostryfikację dyplomu
- walidację kwalifikacji i umiejętności – sprawdzenie czy dana osoba posiada określone kwalifikacje, poprzez zdanie egzaminu lub przejście innej formy sprawdzenia
*Wyjątki:
a) tymczasowa ścieżka uproszczona (rozwiązania w odniesieniu do niektórych zawodów wprowadzone w Ustawie z dnia 12 marca 2022 r. o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa, Dz.U. 2022 poz. 583.);
b) (niektóre) świadectwa/dyplomy uzyskane w Ukrainie przed 20.06.2006 r., są uznawane za równoważne z polskimi dokumentami.
Kluczowe pojęcia i skróty
Bakaławr (Бакалавр) - dyplom bakaławra uzyskuje się w Ukrainie po ukończeniu studiów I stopnia, które trwają 4 lata (180-240 ECTS). Stwierdzenie równoważności dyplomu Bakaławra z jego polskim odpowiednikiem jest możliwe w drodze nostryfikacji.
CKE (Centralna Komisja Egzaminacyjna) – instytucja, która, m.in., udziela informacji o sposobie organizacji i przeprowadzania egzaminu potwierdzającego kwalifikacje w zawodzie.
ESCO - wielojęzyczna klasyfikacja europejskich umiejętności, kompetencji, kwalifikacji i zawodów. Określa i kategoryzuje umiejętności, kompetencje, kwalifikacje i zawody istotne dla unijnego rynku pracy oraz kształcenia i szkolenia. ESCO jest inicjatywą DG ds. Zatrudnienia, Spraw Społecznych i Włączenia Społecznego, wspieraną przez Europejskie Centrum Rozwoju Kształcenia Zawodowego (Cedefop). Obecnie ma też wersję ukraińskojęzyczną.
ERK/EQF (Europejska Rama Kwalifikacji) - narzędzie, które pomaga w komunikacji i porównywaniu systemów kwalifikacji w Europie. Osiem europejskich poziomów odniesienia opisano w kategoriach efektów uczenia się: wiedzy, umiejętności i kompetencji. Dzięki temu krajowe systemy kwalifikacji, krajowe ramy kwalifikacji (ang. NQF) i kwalifikacje w Europie odniesione są do poziomów ERK. Uczący się, absolwenci, organizatorzy kształcenia i szkolenia, pracodawcy mogą dzięki temu lepiej zrozumieć i porównywać kwalifikacje nadawane w różnych krajach i różnych systemach kształcenia i szkolenia (Punkt Koordynacyjny ds. Polskiej i Europejskiej Ramy Kwalifikacji).
Grupa zawodów – sformalizowane (tj. ujęte w międzynarodowych i krajowych klasyfikacjach) zestawienie zawodów.
ISCO - międzynarodowy standard klasyfikacji zawodów wprowadzony przez Międzynarodową Organizację Pracy. Obecnie obowiązuje standard ISCO-08. Ukraina odnosi swoją klasyfikację zawodów do poprzedniej jego wersji, czyli do ISCO-88.
Kwalifikacja - termin, który funkcjonuje zarówno w języku potocznym, jak i jest formalnie ujęty w polskich przepisach, na przykład, w ustawie z dnia 22 grudnia 2015 r. o Zintegrowanym Systemie Kwalifikacji (Dz.U.2020 poz.226). Nie ma jednak zgodności co do jego precyzyjnego znaczenia. W różnych aktach prawnych jest on różnie ujmowany, a niektóre ustawy odnoszą się do niego bez podawania jego zakresu. Słowem, definicja kwalifikacji wymaga jeszcze ujednolicenia w polskim prawodawstwie (Sławiński, 2017). Dla potrzeb tego projektu zdecydowano się przyjąć szerokie, bliskie potocznemu, rozumienie terminu kwalifikacja (zawodowa), tj. jako obejmujące wszelkie formalnie opisane wymagania konieczne lub preferowane do podjęcia pracy w danym zawodzie czy specjalności. W tym ujęciu może się więc termin ten odnosić zarówno (w pewnym przynajmniej zakresie) do efektów kształcenia (wiedzy, umiejętności, kompetencji społecznych), jak i uprawnień zawodowych. Takie podejście jest determinowane koniecznością porównania w ramach projektu Techniczne wsparcie w celu ułatwienia integracji społecznej i zawodowej obywateli państw trzecich w Polsce, w tym osób uciekających z Ukrainy dwóch dalece odmiennych systemów: polskiego i ukraińskiego, w tym ostatnim przypadku, systemu, który przechodzi obecnie istotne przekształcenia. Szczegółowe uzasadnienie takiego ujęcia terminu kwalifikacja zawiera raport podsumowujący projekt. Warto jednak tu podkreślić, że tam gdzie przywołujemy w naszej analizie porównawczej takie terminy jak: kwalifikacje uregulowane lub rynkowe, pełne, cząstkowe czy kwalifikacje w zawodzie, mają one znaczenie określone w polskich przepisach i są użyte w odniesieniu do polskiego systemu opisu zawodów i kwalifikacji.
Kwalifikacje cząstkowe - wszystkie kwalifikacje włączone do Zintegrowanego Systemu Kwalifikacji, które nie są kwalifikacjami pełnymi. Mogą być one tworzone zarówno w systemach oświaty i szkolnictwa wyższego, jak i poza nimi. W ich przypadku zakres wymaganych efektów uczenia się jest z zasady węższy niż w przypadku kwalifikacji pełnych. Na ogół wymagania te są związane z wyraźnie określonym rodzajem działalności. Do kwalifikacji cząstkowych nadawanych w systemie oświaty zalicza się m.in. kwalifikacje w zawodzie (potwierdzone świadectwem) (Sławiński, 2017).
Kwalifikacje pełne – kwalifikacje, które są nadawane wyłącznie w ramach systemu oświaty po ukończeniu określonych etapów kształcenia oraz w ramach systemu szkolnictwa wyższego i nauki po ukończeniu kształcenia specjalistycznego, studiów pierwszego stopnia, studiów drugiego stopnia i jednolitych studiów magisterskich oraz po uzyskaniu stopnia doktora w rozumieniu ustawy z dnia 20 lipca 2018 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce (Dz.U. 2016 poz. 64).
Kwalifikacje rynkowe – kwalifikacje nieuregulowane przepisami prawa, których nadawanie odbywa się na zasadzie swobody działalności gospodarczej (Dz.U.2020 poz.226).
Kwalifikacje uregulowane – kwalifikacje ustanowione odrębnymi przepisami, których nadawanie odbywa się na zasadach określonych w tych przepisach, z wyłączeniem kwalifikacji nadawanych w systemie oświaty oraz systemie szkolnictwa wyższego i nauki (Dz.U. 2020 poz. 226).
Kwalifikacje w zawodzie – wyodrębniony w danym zawodzie zestaw oczekiwanych efektów kształcenia, których osiągnięcie potwierdza świadectwo wydane przez okręgową komisję egzaminacyjną po zdaniu egzaminu potwierdzającego kwalifikacje w zawodzie w zakresie jednej kwalifikacji. Uwaga: należy odróżniać kwalifikację w zawodzie od kwalifikacji zawodowych (potwierdzanych odpowiednim dyplomem). Do uzyskania dyplomu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe – w zależności od zawodu – może być wymagane uzyskanie jednej lub kilku kwalifikacji w zawodzie. Ta sama kwalifikacja w zawodzie może być wymagana w kilku różnych zawodach (Sławiński, 2017).
Młodszy bakaławr - dyplom młodszego bakaławra uzyskuje się w Ukrainie po ukończeniu studiów w krótkim cyklu, które trwają 2 lata (120 ECTS). Dyplom ten nie ma odpowiednika w polskim systemie szkolnictwa wyższego. W Ukrainie średnie szkoły zawodowe zostały włączone do systemu szkolnictwa wyższego i w związku z tym wydawane przez nie dyplomy Młodszego bakaławra są tam uważane za dokumenty poświadczające ukończenie edukacji na poziomie wyższym. Z tego też powodu nie mogą być one traktowane w Polsce jako świadectwa szkolne uzyskane za granicą, o których mowa w art. 93 ustawy o systemie oświaty. W polskich szkołach wyższych nie prowadzi się tego typu kształcenia, więc nie ma możliwości stwierdzenia równoważności dyplomów Młodszego bakaławra lub Młodszego specjalisty z dyplomami wydawanymi przez polskie uczelnie w drodze nostryfikacji (ENIC-NARIC Polska, 2023).
Młodszy specjalista (Молодший спеціаліст) - przed reformą systemu edukacji z 2014 r. kształcenie na studiach krótkich obejmowało 3-4 lata na podbudowie 9-letniej szkoły albo 2-3 lata na bazie 11-letniej pełnej szkoły średniej i kończyło się w Ukrainie dyplomem Młodszego specjalisty. Ostatni nabór na studia prowadzące do jego uzyskania nastąpił w 2019 r. Obecnie dyplom Młodszego specjalisty potwierdza ten sam poziom wykształcenia co dyplom Młodszego bakaławra. Żaden z nich nie ma odpowiednika w polskim systemie szkolnictwa wyższego. W Ukrainie średnie szkoły zawodowe zostały włączone do systemu szkolnictwa wyższego i w związku z tym wydawane przez nie dyplomy Młodszego specjalisty lub Młodszego bakaławra są tam uważane za dokumenty poświadczające ukończenie edukacji na poziomie wyższym; dlatego nie mogą być one traktowane w Polsce jako świadectwa szkolne uzyskane za granicą, o których mowa w art. 93 ustawy o systemie oświaty. W polskich szkołach wyższych nie prowadzi się tego typu kształcenia, więc nie ma możliwości stwierdzenia równoważności dyplomów Młodszego bakaławra lub Młodszego specjalisty z dyplomami wydawanymi przez polskie uczelnie w drodze nostryfikacji (ENIC-NARIC Polska, 2023).
Nostryfikacja - procedura prowadząca do ustalenia polskiego odpowiednika zagranicznego dyplomu. Nostryfikacji podlega dyplom ukończenia studiów za granicą, który nie może być uznany za równoważny odpowiedniemu polskiemu dyplomowi i tytułowi zawodowemu na podstawie umowy międzynarodowej określającej równoważność (NAWA).
PRK (Polska Rama Kwalifikacji) – krajowa NQF (National Qualification Framework. Składa się na nią opis ośmiu wyodrębnionych w Polsce poziomów kwalifikacji odpowiadających odpowiednim poziomom Europejskich Ram Kwalifikacji (…) sformułowany za pomocą ogólnych charakterystyk efektów uczenia się dla kwalifikacji na poszczególnych poziomach (Dz.U. 2016 poz. 64)
Specjalista (Спеціаліст) – przed wprowadzeniem reformy systemu edukacji w 2014 r., dyplom specjalisty był wydawany w Ukrainie po ukończeniu studiów jednolitych oraz niektórych kierunków studiów II stopnia, Ostatni nabór na kształcenie prowadzące do jego uzyskania nastąpił w 2016 r. Obecnie tytuł ten jest w Ukrainie uznawany za równoważny z tytułem magistra. W Polsce zarówno dyplom magistra jak i specjalisty wydany w Ukrainie przed dniem 20 czerwca 2006 r jest uważany za równoważny z polskim odpowiednikiem na podstawie umów międzynarodowych. W przypadku dokumentów wydanych później konieczna jest ich nostryfikacja (ENIC-NARIC Polska, 2023).
Specjalność - wynik podziału pracy w ramach zawodu, zawiera część zadań o podobnym charakterze (związanych z wykonywaną funkcją lub przedmiotem pracy), wymagających pogłębionej lub dodatkowej wiedzy i umiejętności, zdobytych w wyniku dodatkowego szkolenia lub praktyki (DRP MRiPS, 2023).
Ukraińska Rama Kwalifikacji – krajowa NQF (National Qualification Framework) - została wprowadzona w 2011 r.. W 2020 r. jej poziomy zostały dostosowane do ERK/EQF (Europejskiej Ramy Kwalifikacji), choć nadal istnieją między nimi różnice (European Training Foundation, 2023). Odniesienia do ERK/EQF jakie pojawiają się w tej analizie mają więc czasem charakter orientacyjny.
Uprawnienie zawodowe - podstawowy element prawa podmiotowego, który wiąże się z faktem posiadania określonego zawodu. W praktyce wyróżnienie uprawnień zawodowych następuje w przypadku występowania zawodów regulowanych, czyli tam, gdzie stawiane są warunki przystąpienia do zawodu (Hasła LEX, na: profinfo.pl).
Walidacja – sprawdzenie, czy osoba ubiegająca się o nadanie określonej kwalifikacji, niezależnie od sposobu uczenia się tej osoby, osiągnęła wyodrębnioną część lub całość efektów uczenia się wymaganych dla tej kwalifikacji (Dz.U. 2020 poz. 226).
Zawód - zbiór zadań zawodowych wyodrębnionych w wyniku społecznego podziału pracy, wykonywanych przez poszczególne osoby i wymagających odpowiednich kompetencji (wiedzy i umiejętności), zdobytych w wyniku kształcenia lub praktyki (DRP MRiPS, 2023).
Zadanie zawodowe - wycinek / etap pracy wynikający z pełnionych funkcji i obowiązków, na który składają się określone czynności zmierzające do osiągnięcia celu (Gruza & Hordyjewicz, 2014).
Zbiór zawodów - w kontekście tej analizy rozumiany jest jako pojęcie szersze niż grupa zawodów. Ze względu na różnice występujące pomiędzy międzynarodowymi (w tym unijnymi) klasyfikacjami a klasyfikacją polską czy ukraińską, konieczne stało się znalezienie pojęcia szerszego, tak aby możliwe było dokładne zmapowanie, jakie zawody występują w danym obszarze tematycznym oraz w pełni oddać występujące pomiędzy nimi podobieństwa i różnice.
Zintegrowany Rejestr Kwalifikacji – rejestr publiczny (…) ewidencjonujący kwalifikacje włączone do Zintegrowanego Systemu Kwalifikacji (Dz.U. 2020 poz. 226).
Niniejszy materiał ma charakter poglądowym informujący o różnicach i podobieństwach między polskimi a ukraińskimi zawodami w danym obszarze oraz o możliwych ścieżkach uznania kwalifikacji w Polsce w ramach określonej działalności zawodowej. Powstał w wyniku analizy porównawczej i zawiera odniesienia do właściwych instytucji i procedur. Broszura nie jest instrukcją uznawania kwalifikacji zawodowych ani dokumentem prawnym. Materiał ten został skonsultowany z właściwymi ministerstwami i środowiskami zawodowymi. Zawarte tu informacje odnoszą się do stanu prawnego na lipiec 2023 r.
Analiza porównawcza została przeprowadzona w ramach projektu Wsparcie techniczne w celu ułatwienia integracji społecznej i zawodowej obywateli państw trzecich w Polsce, w tym uciekających z Ukrainy, którego celem jest wsparcie władz polskich w zapewnieniu osobom uciekającym przed wojną sprawnego i skutecznego dostępu do procedur i usług publicznych w zakresie integracji społecznej i zawodowej. Projekt został sfinansowany przez Unię Europejską w ramach Instrumentu Wsparcia Technicznego zarządzanego przez Komisję Europejską (Dyrekcja Generalna ds. Wspierania Reform Strukturalnych – DG Reform). Przy realizacji projektu IOM współpracowało z Ministerstwem Rodziny i Polityki Społecznej.
DRP MRiPS (2023). Klasyfikacja zawodów i specjalności, na: https://psz.praca.gov.pl/rynek-pracy/bazy-danych/klasyfikacja-zawodow-i-specjalnosci (dostęp: 20.03.23).
ENIC-NARIC Polska (2023). Zagraniczne systemy kształcenia wyższego – Ukraina. Praktyczny przewodnik po uznawalności wykształcenia, na: https://nawa.gov.pl/images/OPRACOWANIA-2023/UKRAINA.pdf (dostęp: 10.07.23).
European Training Foundation. (2023). Comparison report of the European Qualifications Framework and the Ukrainian National Qualifications Framework, na: https://europa.eu/europass/system/files/2023-02/Comparison%20report%20final%20rev%2023-02-2023%20EN.pdf(dostęp: 11.04.23).
MRiPS (2018). Informacja o zawodzie. Asystent edukacji romskiej (531203)
MRiPS (2018). nformacja o zawodzie. Asystent nauczyciela dziecka cudzoziemca (531201)
Lantero, L., Spitalieri, S., Dirovonskyte, L., Ferranti, L., Suprun, K., Krasnoschok, V., Vahina, T., & Makarevych, Y. (2022). EC Guidelines on Fast-Track of Recognition of Ukrainian Academic Qualifications. https://education.ec.europa.eu/document/guidelines-on-fast-track-recognition-of-ukrainian-academic-qualifications
Rozporządzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 16 maja 2023 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli szkół artystycznych i placówek artystycznych, Dz.U. 2023 poz. 1011. (wejdzie w życie 1.09.2023).
Rozporządzenie Ministra Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu z dnia 3 września 2021 r. w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli szkół artystycznych i placówek artystycznych, Dz.U. 2021 poz. 1665.
Rozporządzenie Ministra Edukacji i Nauki z dnia 22 sierpnia 2022 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli, Dz.U. 2022 poz. 1769.
Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 22 lutego 2019 r. w sprawie praktycznej nauki zawodu, Dz.U. 2019 poz. 391.
Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 1 sierpnia 2017 r. w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli, Dz.U. 2017 poz. 1575 z późn. Zm..
Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 18 sierpnia 2017 r. w sprawie warunków i sposobu wykonywania przez przedszkola, szkoły i placówki publiczne zadań umożliwiających podtrzymywanie poczucia tożsamości narodowej, etnicznej i językowej uczniów należących do mniejszości narodowych i etnicznych oraz społeczności posługującej się językiem regionalnym, Dz. U. poz. 1627.
Ustawa o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa, Dz.U. 2022 poz. 583.
Ustawa z dnia 14 grudnia 2016 r. - Prawo oświatowe, Dz.U. 2017 poz. 59.
Ustawa z dnia 6 stycznia 2005 r. o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym, Dz. U. z 2017 r. poz. 823.
Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (t.j. Dz. U. z 2018 r. poz. 1265, z późn. zm.).
Ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela, Dz. U. 1982 Nr 3 poz. 19.
Wyszukiwarka opisów zawodów, na: https://psz.praca.gov.pl/rynek-pracy/bazy-danych/klasyfikacja-zawodow-i-specjalnosci/wyszukiwarka-opisow-zawodow (dostęp: 20.04.23).
Źródła ukraińskie:
Класифікатор професій ДК 003:2010, Держспоживстандарт України; Наказ, Класифікатор від 28.07.2010, https://zakon.rada.gov.ua/rada/show/va327609-10#Text
Про затвердження Випуску 80 "Соціальні послуги" Довідника кваліфікаційних характеристик професій працівників. Мінсоцполітики України; Наказ, Довідник, Перелік від 29.03.2017 № 518, https://zakon.rada.gov.ua/rada/show/v0518739-17#Text
Про освіту Закон України від 05.09.2017 № 2145-VIII, https://zakon.rada.gov.ua/laws/show/2145-19#Text
Про затвердження Типового положення про атестацію педагогічних працівників. МОН України; Наказ, Положення, Лист [...] від 06.10.2010 № 930, https://zakon.rada.gov.ua/laws/show/z1255-10#Text
Професійний стандарт “Вчитель початкових класів закладу загальної середньої освіти”, “Вчитель закладу загальної середньої освіти”, “Вчитель з початкової освіти (з дипломом молодшого бакалавра”), наказ Мінекононміки від 23.12.2020 № 2736, https://register.nqa.gov.ua/uploads/0/266-nakaz_2736.pdf
Просефійний стандарт ““Викладач мистецької школи (за видами навчальних дисциплін)”, наказ Мінекононміки від 04.05.2020 № 1110-22, https://register.nqa.gov.ua/uploads/0/420-nakaz_1110.pdf
Psychiatrzy i psycholodzy / Психіатри та психологи
Psychiatrzy i psycholodzy / Психіатри та психологи
Dane identyfikacyjne zbioru
1. Nazwy i kody grup zawodów opisanych w zbiorze
Zbiór zawodów Psychiatrzy i psychologowie zawiera zawody usytułowane w następujących grupach (według krajowych i międzynarodowych klasyfikacji:
Broszura nie opisuje wszystkich zawodów, które znajdują się w wyżej wymienionych grupach klasyfikacyjnych, a jedynie te wybrane. Wynika to z metodologii przyjętej dla tej analizy porównawczej. Jej punktem wyjścia były zawody deficytowe na polskim rynku pracy, dla których poszukiwano zawodów bardzo podobnych lub pokrewnych w Ukrainie. Ostatecznie analiza objęła te z nich, dla których istnieją formalne opisy lub standardy zawodowe. Szczegółowe uzasadnienie takiego podejścia zawiera raport podsumowujący komponent Rynek pracy w projekcie Wsparcie techniczne w celu ułatwienia integracji społecznej i zawodowej obywateli państw trzecich w Polsce, w tym osób uciekających z Ukrainy.
2. Nazwy i kody poszczególnych zawodów w zbiorze
3. Mapa zbioru
Występują dwie główne różnice pomiędzy zawodami polskimi i ukraińskimi w obszarze pomocy czy poradnictwa psychiatrycznego i psychologicznego.
Po pierwsze, w Polsce wyłoniło się więcej szczegółowych specjalności w tym zakresie. Na przykład, Psychoonkolog (229909), Psychotraumatolog (229910), Specjalista ds. uzależnień od mediów cyfrowych (263407), Specjalista psychoterapii uzależnień (229906) czy Specjalista terapii uzależnień (229907) nie mają oficjalnych odpowiedników w Ukrainie.
Po drugie, w Ukrainie – w świetle oficjalnych dokumentów zauważalna jest większa niż w Polsce medykalizacja zawodów z tego obszaru. Nie tylko zawód psychiatry - jak ma to miejsce w Polsce - wymaga w Ukrainie wykształcenia medycznego. Podobnie jest (choć nie we wszystkich przypadkach) w odniesieniu do psychologa i psychoterapeuty. Istnieje tam zawód Lekarza-psychologa i Lekarza-psychoterapeuty. Funkcjonuje też kształcenie psychologiczne, niemedyczne, które daje dostęp do zawodu (UA) Psychologa praktyka i podobnych. W praktyce funkcjonuje także zawód psychoterapeuty, choć nie jest on wspomniany w oficjalnych klasyfikacjach i opisach zawodów. Według rozporządzenia z 2008 roku oddziaływanie psychologicznego i psychoterapeutycznego jako działalność zawodową mogą w Ukrainie prowadzić: Lekarz – psychiatra, Lekarz – psycholog, Lekarz – psychoterapeuta oraz Psycholog (N 577/15268).
W Polsce obowiązek posiadania wykształcenia medycznego istnieje tylko w obszarze psychiatrii. Zawód Lekarza – specjalisty psychiatrii (221256) i Lekarza – specjalisty psychiatrii dzieci i młodzieży (221257) są regulowane ustawą z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodzie lekarza i lekarza dentysty. Innymi słowy, dostęp do nich zależy od spełnienia określonych warunków i uzyskania prawa wykonywania zawodu (PWL).
Natomiast zawód Psychoterapeuty (229905) nie jest obecnie w Polsce zawodem regulowanym, choć trwają prace mające zmienić ten stan rzeczy. W czerwcu 2023 r. wprowadzono psychoterapię jako specjalizację lekarską (Dz.U. 2023 poz. 1187). O uzyskanie tytułu specjalisty z psychoterapii będą mogli ubiegać się między innymi lekarze, lekarze dentyści, pielęgniarki, położne, absolwenci psychologii i pedagogiki.
W przypadku Psychologa (263401) ustawa z dnia 8 czerwca 2001 r. o zawodzie psychologa i samorządzie zawodowym psychologów stanowi, że psycholog powinien spełniać następujące wymagania formalne: uzyskać w polskiej uczelni dyplom magistra psychologii (lub posiadać dokument równoważny), posiadać pełną zdolność do czynności prawnych; znać język polski w zakresie koniecznym do wykonywania zawodu oraz odbyć podyplomowy staż zawodowy. W praktyce jednak nie ma formalnej procedury nadania prawa do wykonywania zawodu (PL) Psychologa, gdyż nie powstał samorząd branżowy – instytucja, która mogłaby taką procedurę przeprowadzać. Istnieje natomiast certyfikacja przez organizacje branżowe, która nie ma jednak charakteru obowiązkowego, a rekomendowany.
Porównanie ogólnych zadań zawodowych
Zbiór zawiera informacje o 18 polskich i ukraińskich zawodach i specjalnościach związanych z psychiatrią i psychologią.
Ważne
Porównując poszczególne polskie i ukraińskie zawody warto wziąć pod uwagę nie tylko zakres zadań zawodowych czy kwalifikacje formalne. Dla pełnego obrazu warto dodatkowo wziąć pod uwagę staż pracy i doświadczenie danej osoby, które w Ukrainie mogą się wiązać z uzyskaniem kolejnego stopnia rozwoju zawodowego. Stopnie te zwane są kategoriami kwalifikacji. Dopiero to pozwoli określić - w każdym indywidualnym przypadku - ścieżkę dostępu do danego zawodu lub wskazać możliwości podjęcia pracy w ramach zawodu lub zawodów pokrewnych.
Ścieżka dostępu do danego zawodu w Polsce może się znacząco różnić w zależności od tego czy jest to:
- zawód regulowany, czyli zawód, którego nie można wykonywać bez spełnienia określonych warunków, opisanych w odrębnych przepisach.
- zawód, w którym wyodrębniono określone kwalifikacje (tzw. kwalifikacje w zawodzie lub kwalifikacje cząstkowe). Pracodawcy mogą wymagać lub preferować osoby, które posiadają oficjalne potwierdzenie posiadania tych kwalifikacji.
- inny zawód – zawód, w przypadku którego mowa być może w całości o kwalifikacjach rynkowych. Dostęp do niego zależy całkowicie od aktualnych wymagań na rynku pracy, czyli oczekiwań pracodawców.
Obywatel państwa trzeciego może uzyskać dostęp do danego zawodu w Polsce poprzez:
- formalne uznanie dokumentu potwierdzającego posiadane kwalifikacje – na drodze (a) uzyskania równoważności dokumentu na podstawie umów i porozumień międzynarodowych jeśli takie obowiązują lub (b) nostryfikację dyplomu
- walidację kwalifikacji i umiejętności – sprawdzenie czy dana osoba posiada określone kwalifikacje, poprzez zdanie egzaminu lub przejście innej formy sprawdzenia
*Wyjątki:
a) tymczasowa ścieżka uproszczona (rozwiązania w odniesieniu do niektórych zawodów wprowadzone w Ustawie z dnia 12 marca 2022 r. o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa, Dz.U. 2022 poz. 583.);
b) (niektóre) świadectwa/dyplomy uzyskane w Ukrainie przed 20.06.2006 r., są uznawane za równoważne z polskimi dokumentami.
Kluczowe pojęcia i skróty
Bakaławr (Бакалавр) - dyplom bakaławra uzyskuje się w Ukrainie po ukończeniu studiów I stopnia, które trwają 4 lata (180-240 ECTS). Stwierdzenie równoważności dyplomu Bakaławra z jego polskim odpowiednikiem jest możliwe w drodze nostryfikacji.
CKE (Centralna Komisja Egzaminacyjna) – instytucja, która, m.in., udziela informacji o sposobie organizacji i przeprowadzania egzaminu potwierdzającego kwalifikacje w zawodzie.
ESCO - wielojęzyczna klasyfikacja europejskich umiejętności, kompetencji, kwalifikacji i zawodów. Określa i kategoryzuje umiejętności, kompetencje, kwalifikacje i zawody istotne dla unijnego rynku pracy oraz kształcenia i szkolenia. ESCO jest inicjatywą DG ds. Zatrudnienia, Spraw Społecznych i Włączenia Społecznego, wspieraną przez Europejskie Centrum Rozwoju Kształcenia Zawodowego (Cedefop). Obecnie ma też wersję ukraińskojęzyczną.
ERK/EQF (Europejska Rama Kwalifikacji) - narzędzie, które pomaga w komunikacji i porównywaniu systemów kwalifikacji w Europie. Osiem europejskich poziomów odniesienia opisano w kategoriach efektów uczenia się: wiedzy, umiejętności i kompetencji. Dzięki temu krajowe systemy kwalifikacji, krajowe ramy kwalifikacji (ang. NQF) i kwalifikacje w Europie odniesione są do poziomów ERK. Uczący się, absolwenci, organizatorzy kształcenia i szkolenia, pracodawcy mogą dzięki temu lepiej zrozumieć i porównywać kwalifikacje nadawane w różnych krajach i różnych systemach kształcenia i szkolenia (Punkt Koordynacyjny ds. Polskiej i Europejskiej Ramy Kwalifikacji).
Grupa zawodów – sformalizowane (tj. ujęte w międzynarodowych i krajowych klasyfikacjach) zestawienie zawodów.
ISCO - międzynarodowy standard klasyfikacji zawodów wprowadzony przez Międzynarodową Organizację Pracy. Obecnie obowiązuje standard ISCO-08. Ukraina odnosi swoją klasyfikację zawodów do poprzedniej jego wersji, czyli do ISCO-88.
Kwalifikacja - termin, który funkcjonuje zarówno w języku potocznym, jak i jest formalnie ujęty w polskich przepisach, na przykład, w ustawie z dnia 22 grudnia 2015 r. o Zintegrowanym Systemie Kwalifikacji (Dz.U.2020 poz.226). Nie ma jednak zgodności co do jego precyzyjnego znaczenia. W różnych aktach prawnych jest on różnie ujmowany, a niektóre ustawy odnoszą się do niego bez podawania jego zakresu. Słowem, definicja kwalifikacji wymaga jeszcze ujednolicenia w polskim prawodawstwie (Sławiński, 2017). Dla potrzeb tego projektu zdecydowano się przyjąć szerokie, bliskie potocznemu, rozumienie terminu kwalifikacja (zawodowa), tj. jako obejmujące wszelkie formalnie opisane wymagania konieczne lub preferowane do podjęcia pracy w danym zawodzie czy specjalności. W tym ujęciu może się więc termin ten odnosić zarówno (w pewnym przynajmniej zakresie) do efektów kształcenia (wiedzy, umiejętności, kompetencji społecznych), jak i uprawnień zawodowych. Takie podejście jest determinowane koniecznością porównania w ramach projektu Techniczne wsparcie w celu ułatwienia integracji społecznej i zawodowej obywateli państw trzecich w Polsce, w tym osób uciekających z Ukrainy dwóch dalece odmiennych systemów: polskiego i ukraińskiego, w tym ostatnim przypadku, systemu, który przechodzi obecnie istotne przekształcenia. Szczegółowe uzasadnienie takiego ujęcia terminu kwalifikacja zawiera raport podsumowujący projekt. Warto jednak tu podkreślić, że tam gdzie przywołujemy w naszej analizie porównawczej takie terminy jak: kwalifikacje uregulowane lub rynkowe, pełne, cząstkowe czy kwalifikacje w zawodzie, mają one znaczenie określone w polskich przepisach i są użyte w odniesieniu do polskiego systemu opisu zawodów i kwalifikacji.
Kwalifikacje cząstkowe - wszystkie kwalifikacje włączone do Zintegrowanego Systemu Kwalifikacji, które nie są kwalifikacjami pełnymi. Mogą być one tworzone zarówno w systemach oświaty i szkolnictwa wyższego, jak i poza nimi. W ich przypadku zakres wymaganych efektów uczenia się jest z zasady węższy niż w przypadku kwalifikacji pełnych. Na ogół wymagania te są związane z wyraźnie określonym rodzajem działalności. Do kwalifikacji cząstkowych nadawanych w systemie oświaty zalicza się m.in. kwalifikacje w zawodzie (potwierdzone świadectwem) (Sławiński, 2017).
Kwalifikacje pełne – kwalifikacje, które są nadawane wyłącznie w ramach systemu oświaty po ukończeniu określonych etapów kształcenia oraz w ramach systemu szkolnictwa wyższego i nauki po ukończeniu kształcenia specjalistycznego, studiów pierwszego stopnia, studiów drugiego stopnia i jednolitych studiów magisterskich oraz po uzyskaniu stopnia doktora w rozumieniu ustawy z dnia 20 lipca 2018 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce (Dz.U. 2016 poz. 64).
Kwalifikacje rynkowe – kwalifikacje nieuregulowane przepisami prawa, których nadawanie odbywa się na zasadzie swobody działalności gospodarczej (Dz.U.2020 poz.226).
Kwalifikacje uregulowane – kwalifikacje ustanowione odrębnymi przepisami, których nadawanie odbywa się na zasadach określonych w tych przepisach, z wyłączeniem kwalifikacji nadawanych w systemie oświaty oraz systemie szkolnictwa wyższego i nauki (Dz.U. 2020 poz. 226).
Kwalifikacje w zawodzie – wyodrębniony w danym zawodzie zestaw oczekiwanych efektów kształcenia, których osiągnięcie potwierdza świadectwo wydane przez okręgową komisję egzaminacyjną po zdaniu egzaminu potwierdzającego kwalifikacje w zawodzie w zakresie jednej kwalifikacji. Uwaga: należy odróżniać kwalifikację w zawodzie od kwalifikacji zawodowych (potwierdzanych odpowiednim dyplomem). Do uzyskania dyplomu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe – w zależności od zawodu – może być wymagane uzyskanie jednej lub kilku kwalifikacji w zawodzie. Ta sama kwalifikacja w zawodzie może być wymagana w kilku różnych zawodach (Sławiński, 2017).
Młodszy bakaławr - dyplom młodszego bakaławra uzyskuje się w Ukrainie po ukończeniu studiów w krótkim cyklu, które trwają 2 lata (120 ECTS). Dyplom ten nie ma odpowiednika w polskim systemie szkolnictwa wyższego. W Ukrainie średnie szkoły zawodowe zostały włączone do systemu szkolnictwa wyższego i w związku z tym wydawane przez nie dyplomy Młodszego bakaławra są tam uważane za dokumenty poświadczające ukończenie edukacji na poziomie wyższym. Z tego też powodu nie mogą być one traktowane w Polsce jako świadectwa szkolne uzyskane za granicą, o których mowa w art. 93 ustawy o systemie oświaty. W polskich szkołach wyższych nie prowadzi się tego typu kształcenia, więc nie ma możliwości stwierdzenia równoważności dyplomów Młodszego bakaławra lub Młodszego specjalisty z dyplomami wydawanymi przez polskie uczelnie w drodze nostryfikacji (ENIC-NARIC Polska, 2023).
Młodszy specjalista (Молодший спеціаліст) - przed reformą systemu edukacji z 2014 r. kształcenie na studiach krótkich obejmowało 3-4 lata na podbudowie 9-letniej szkoły albo 2-3 lata na bazie 11-letniej pełnej szkoły średniej i kończyło się w Ukrainie dyplomem Młodszego specjalisty. Ostatni nabór na studia prowadzące do jego uzyskania nastąpił w 2019 r. Obecnie dyplom Młodszego specjalisty potwierdza ten sam poziom wykształcenia co dyplom Młodszego bakaławra. Żaden z nich nie ma odpowiednika w polskim systemie szkolnictwa wyższego. W Ukrainie średnie szkoły zawodowe zostały włączone do systemu szkolnictwa wyższego i w związku z tym wydawane przez nie dyplomy Młodszego specjalisty lub Młodszego bakaławra są tam uważane za dokumenty poświadczające ukończenie edukacji na poziomie wyższym; dlatego nie mogą być one traktowane w Polsce jako świadectwa szkolne uzyskane za granicą, o których mowa w art. 93 ustawy o systemie oświaty. W polskich szkołach wyższych nie prowadzi się tego typu kształcenia, więc nie ma możliwości stwierdzenia równoważności dyplomów Młodszego bakaławra lub Młodszego specjalisty z dyplomami wydawanymi przez polskie uczelnie w drodze nostryfikacji (ENIC-NARIC Polska, 2023).
Nostryfikacja - procedura prowadząca do ustalenia polskiego odpowiednika zagranicznego dyplomu. Nostryfikacji podlega dyplom ukończenia studiów za granicą, który nie może być uznany za równoważny odpowiedniemu polskiemu dyplomowi i tytułowi zawodowemu na podstawie umowy międzynarodowej określającej równoważność (NAWA).
PRK (Polska Rama Kwalifikacji) – krajowa NQF (National Qualification Framework. Składa się na nią opis ośmiu wyodrębnionych w Polsce poziomów kwalifikacji odpowiadających odpowiednim poziomom Europejskich Ram Kwalifikacji (…) sformułowany za pomocą ogólnych charakterystyk efektów uczenia się dla kwalifikacji na poszczególnych poziomach (Dz.U. 2016 poz. 64)
Specjalista (Спеціаліст) – przed wprowadzeniem reformy systemu edukacji w 2014 r., dyplom specjalisty był wydawany w Ukrainie po ukończeniu studiów jednolitych oraz niektórych kierunków studiów II stopnia, Ostatni nabór na kształcenie prowadzące do jego uzyskania nastąpił w 2016 r. Obecnie tytuł ten jest w Ukrainie uznawany za równoważny z tytułem magistra. W Polsce zarówno dyplom magistra jak i specjalisty wydany w Ukrainie przed dniem 20 czerwca 2006 r jest uważany za równoważny z polskim odpowiednikiem na podstawie umów międzynarodowych. W przypadku dokumentów wydanych później konieczna jest ich nostryfikacja (ENIC-NARIC Polska, 2023).
Specjalność - wynik podziału pracy w ramach zawodu, zawiera część zadań o podobnym charakterze (związanych z wykonywaną funkcją lub przedmiotem pracy), wymagających pogłębionej lub dodatkowej wiedzy i umiejętności, zdobytych w wyniku dodatkowego szkolenia lub praktyki (DRP MRiPS, 2023).
Ukraińska Rama Kwalifikacji – krajowa NQF (National Qualification Framework) - została wprowadzona w 2011 r.. W 2020 r. jej poziomy zostały dostosowane do ERK/EQF (Europejskiej Ramy Kwalifikacji), choć nadal istnieją między nimi różnice (European Training Foundation, 2023). Odniesienia do ERK/EQF jakie pojawiają się w tej analizie mają więc czasem charakter orientacyjny.
Uprawnienie zawodowe - podstawowy element prawa podmiotowego, który wiąże się z faktem posiadania określonego zawodu. W praktyce wyróżnienie uprawnień zawodowych następuje w przypadku występowania zawodów regulowanych, czyli tam, gdzie stawiane są warunki przystąpienia do zawodu (Hasła LEX, na: profinfo.pl).
Walidacja – sprawdzenie, czy osoba ubiegająca się o nadanie określonej kwalifikacji, niezależnie od sposobu uczenia się tej osoby, osiągnęła wyodrębnioną część lub całość efektów uczenia się wymaganych dla tej kwalifikacji (Dz.U. 2020 poz. 226).
Zawód - zbiór zadań zawodowych wyodrębnionych w wyniku społecznego podziału pracy, wykonywanych przez poszczególne osoby i wymagających odpowiednich kompetencji (wiedzy i umiejętności), zdobytych w wyniku kształcenia lub praktyki (DRP MRiPS, 2023).
Zadanie zawodowe - wycinek / etap pracy wynikający z pełnionych funkcji i obowiązków, na który składają się określone czynności zmierzające do osiągnięcia celu (Gruza & Hordyjewicz, 2014).
Zbiór zawodów - w kontekście tej analizy rozumiany jest jako pojęcie szersze niż grupa zawodów. Ze względu na różnice występujące pomiędzy międzynarodowymi (w tym unijnymi) klasyfikacjami a klasyfikacją polską czy ukraińską, konieczne stało się znalezienie pojęcia szerszego, tak aby możliwe było dokładne zmapowanie, jakie zawody występują w danym obszarze tematycznym oraz w pełni oddać występujące pomiędzy nimi podobieństwa i różnice.
Zintegrowany Rejestr Kwalifikacji – rejestr publiczny (…) ewidencjonujący kwalifikacje włączone do Zintegrowanego Systemu Kwalifikacji (Dz.U. 2020 poz. 226).
Niniejszy materiał ma charakter poglądowym informujący o różnicach i podobieństwach między polskimi a ukraińskimi zawodami w danym obszarze oraz o możliwych ścieżkach uznania kwalifikacji w Polsce w ramach określonej działalności zawodowej. Powstał w wyniku analizy porównawczej i zawiera odniesienia do właściwych instytucji i procedur. Broszura nie jest instrukcją uznawania kwalifikacji zawodowych ani dokumentem prawnym. Materiał ten został skonsultowany z właściwymi ministerstwami i środowiskami zawodowymi. Zawarte tu informacje odnoszą się do stanu prawnego na lipiec 2023 r.
Analiza porównawcza została przeprowadzona w ramach projektu Wsparcie techniczne w celu ułatwienia integracji społecznej i zawodowej obywateli państw trzecich w Polsce, w tym uciekających z Ukrainy, którego celem jest wsparcie władz polskich w zapewnieniu osobom uciekającym przed wojną sprawnego i skutecznego dostępu do procedur i usług publicznych w zakresie integracji społecznej i zawodowej. Projekt został sfinansowany przez Unię Europejską w ramach Instrumentu Wsparcia Technicznego zarządzanego przez Komisję Europejską (Dyrekcja Generalna ds. Wspierania Reform Strukturalnych – DG Reform). Przy realizacji projektu IOM współpracowało z Ministerstwem Rodziny i Polityki Społecznej.
European Training Foundation. (2023). Comparison report of the European Qualifications Framework and the Ukrainian National Qualifications Framework, na: https://europa.eu/europass/system/files/2023-02/Comparison%20report%20final%20rev%2023-02-2023%20EN.pdf (dostęp: 11.04.23).
DRP MRiPS (2023). Klasyfikacja zawodów i specjalności, na: https://psz.praca.gov.pl/rynek-pracy/bazy-danych/klasyfikacja-zawodow-i-specjalnosci (dostęp: 20.03.23).
ENIC-NARIC Polska (2023). Zagraniczne systemy kształcenia wyższego – Ukraina. Praktyczny przewodnik po uznawalności wykształcenia, na: https://nawa.gov.pl/images/OPRACOWANIA-2023/UKRAINA.pdf (dostęp: 10.07.23).
Informacja o zawodzie. Psychoterapeuta (229905). (2018). Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej, Departament Rynku Pracy.
Obwieszczenie Ministra Edukacji i Nauki z dnia 6 kwietnia 2021 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu rozporządzenia Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego w sprawie standardu kształcenia przygotowującego do wykonywania zawodu nauczyciela, Dz.U. 2021 poz. 890.
Punkt Koordynacyjny ds. Polskiej i Europejskiej Ramy Kwalifikacji. Polska Rama Kwalifikacji (PRK) i Europejska Rama Kwalifikacji (ERK), na: https://prk.men.gov.pl/polska-rama-kwalifikacji-prk-i-europejska-rama-kwalifikacji-erk/ (dostęp: 14.07.23).
Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 20 czerwca 2023 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie specjalizacji w dziedzinach mających zastosowanie w ochronie zdrowia, Dz.U. 2023 poz. 1187.
Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 1 sierpnia 2017 r. w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli, Dz.U. 2017 poz. 1575.
NAWA. Nostryfikacja dyplomów ukończenia studiów, na: https://nawa.gov.pl/uznawalnosc/informacje-dla-uczelni/nostryfikacja-dyplomow (dostęp: 14.07.23).
Sławiński, S. (2017). Słownik Zintegrowanego Systemu Kwalifikacji. Instytut Badań Edukacyjnych.
Ustawa z dnia 12 marca 2022 r. o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa, Dz.U. 2022 poz. 583.
Ustawa z dnia 22 grudnia 2015 r. o Zintegrowanym Systemie Kwalifikacji, Dz.U. 2016 poz. 64.
Ustawa z dnia 16 lipca 2020 r. o zmianie ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty oraz niektórych innych ustaw, Dz.U. 2020 poz. 1291.
Ustawa z dnia 24 lutego 2017 r. o uzyskiwaniu tytułu specjalisty w dziedzinach mających zastosowanie w ochronie zdrowia, Dz.U. 2017 poz. 599.
Ustawa z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty, Dz.U. 1997 nr 28 poz. 152.
Ustawa z dnia 8 czerwca 2001 r. o zawodzie psychologa i samorządzie zawodowym psychologów, Dz. U. nr 73, poz. 763, z późn. zm.).
Ustawa z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty, Dz.U. 1997 nr 28 poz. 152.
Ustawa z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego (t.j. Dz. U. z 2018 r. poz. 1878).
Wyszukiwarka opisów zawodów, na: https://psz.praca.gov.pl/rynek-pracy/bazy-danych/klasyfikacja-zawodow-i-specjalnosci/wyszukiwarka-opisow-zawodow (dostęp: 20.04.23).
Źródła ukraińskie
Класифікатор професій ДК 003:2010, Держспоживстандарт України; Наказ, Класифікатор від 28.07.2010, https://zakon.rada.gov.ua/rada/show/va327609-10#Text
Про затвердження Порядку застосування методів психологічного і психотерапевтичного впливу
МОЗ України; Наказ, Порядок від 15.04.2008 № 199, https://zakon.rada.gov.ua/laws/show/z0577-08#Text
Про затвердження Випуску 1 "Професії працівників, що є загальними для всіх видів економічної діяльності" Довідника кваліфікаційних характеристик професій, Мінпраці України; Наказ, Довідник, Перелік від 29.12.2004 № 336, https://zakon.rada.gov.ua/rada/show/v0336203-04#Text
Про затвердження Випуску 80 "Соціальні послуги" Довідника кваліфікаційних характеристик професій працівників. Мінсоцполітики України; Наказ, Довідник, Перелік від 29.03.2017 № 518, https://zakon.rada.gov.ua/rada/show/v0518739-17#Text
Довідник кваліфікаційних характеристик професій працівників, Випуск 78 “Охорона здоров”я”
МОЗ України; Наказ, Довідник від 29.03.2002 № 117, https://zakon.rada.gov.ua/rada/show/va117282-02#Text
Професійний стандарт “Практичний психолог закладу освіти”, наказ Мінекономіки від 4.11.2020 № 2425, https://mon.gov.ua/storage/app/media/rizne/2020/12/Standart_Praktychnyy_psykholoh.pdf
Професійний стандарт “Психолог установи соціального захисту”, наказ в.о. директора Науково-дослідного інституту соціальної політики Міністерства соціальної політики України і Національної академії наук України на замовлення Міністерства соціальної політики України від 27.09.2022 р. № 28, https://register.nqa.gov.ua/uploads/0/426-psiholog_ustanovi_social_nogo_zahistu.pdf
Професійний стандарт “Психолог практичний (соціальна сфера)”, наказ Мінекономіки від 03.02.2021 № 2111, https://register.nqa.gov.ua/uploads/0/284-prakticnij_psiholog_social_na_sfera.pdf
Architekci i inżynierowie budownictwa / Архітектори та інженери-будівельники
Architekci i inżynierowie budownictwa / Архітектори та інженери-будівельники
DANE IDENTYFIKACYJNE ZBIORU
1. Nazwy i kody grup zawodów opisanych w zbiorze
Zbiór zawodów Architekci i inżynierowie budownictwa zawiera wybrane zawody usytułowane w następujących grupach (według krajowych i międzynarodowych klasyfikacji:
Broszura nie opisuje wszystkich zawodów, które znajdują się w wyżej wymienionych grupach klasyfikacyjnych, a jedynie te wybrane. Wynika to z metodologii przyjętej dla tej analizy porównawczej. Jej punktem wyjścia były zawody deficytowe na polskim rynku pracy, dla których poszukiwano zawodów bardzo podobnych lub pokrewnych w Ukrainie. Ostatecznie analiza objęła te z nich, dla których istnieją formalne opisy lub standardy zawodowe. Szczegółowe uzasadnienie takiego podejścia zawiera raport podsumowujący komponent Rynek pracy w projekcie Wsparcie techniczne w celu ułatwienia integracji społecznej i zawodowej obywateli państw trzecich w Polsce, w tym osób uciekających z Ukrainy.
2. Nazwy i kody poszczególnych zawodów w zbiorze
3. Mapa zbioru
W zbiorze opisano te zawody i specjalności związane z budownictwem, które wymagają specjalistycznej wiedzy i umiejętności. Występujące w praktyce nazwy profesjonalnych uczestników procesu budowlanego różnią się od tych przyjętych w oficjalnych klasyfikacjach. W Polsce takimi uczestnikami są projektant, inspektor nadzoru inwestorskiego oraz kierownik budowy lub robót budowlanych. Nie ma także wyróżnionych specjalności dotyczących budownictwa ogólnego i przemysłowego, choć zawody: Inżynier budownictwa – budownictwo przemysłowe czy Inżynier budownictwa – budownictwo ogólne są częścią polskiej klasyfikacji zawodów i specjalności.
W Polsce – niezależnie od oficjalnego nazewnictwa zawodów z omawianego tu zakresu - samodzielne wykonywanie związanych z nimi czynności (odnoszących się do tzw. samodzielnych funkcji technicznych w budownictwie - zob. art.12 ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane, Dz. U. 2023 poz. 682) wymaga uprawnień.
To oznacza, że uznanie kwalifikacji w zawodzie architekta w Polsce odbywa się w drodze uzyskania uprawnień budowalnych. Podobnie jest w pozostałych obszarach wymagających samodzielnego sprawowania funkcji technicznych w budownictwie.
Przy nadawaniu uprawnień budowalnych brane są pod uwagę wykształcenie kierunkowe oraz praktyka zawodowa. Warunkiem uzyskania uprawnień jest również zdanie egzaminu ze znajomości procesu budowlanego oraz umiejętności praktycznego zastosowania wiedzy technicznej. Nadają je samorządy zawodowe, tj.:
Uprawienia, jakie można uzyskać w Polsce w omawianym tu zakresie, nadawane są w różnych specjalnościach, w ramach których mogą być wyodrębnione jeszcze węższe specjalizacje techniczno-budowalne. W rezultacie, mamy do czynienia z dość skomplikowaną mapą uprawnień.
Oto lista aktualnie obowiązujących specjalności i związanych z nimi uprawnień:
Źródło: Rozdz. 2 ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane, Dz. U. 2023 poz. 682. Zawarte w tabeli informacje mają charakter poglądowy. Szczegółowe i dokładne przepisy zawiera sama ustawa.
Specjalizacje techniczno-budowlane nadaje się po uzyskaniu uprawnień budowlanych bez ograniczeń i w ramach specjalności, w której wyodrębniono daną specjalizację.
Wykaz specjalizacji znajduje się w załączniku nr 4 do rozporządzenia Ministra Inwestycji i Rozwoju z dnia 29 kwietnia 2019 r. w sprawie przygotowania zawodowego do wykonywania samodzielnych funkcji technicznych w budownictwie (Dz. U. z 2019 r. poz. 831). Warunki nadawania specjalizacji techniczno-budowlanych określa to samo rozporządzenie.
W Ukrainie wyspecjalizowani pracownicy w dziedzinie budownictwa podlegają procedurze atestacji. Prawo stanowi, że w ramach tej procedury nadaje się certyfikat kwalifikacyjny (кваліфікаційний сертифікат) w następujących zawodach: architekt (архітектор), inżynier ds. projektowania, (інженер-проектувальник), inżynier nadzoru technicznego (інженер технічного нагляду). Podlegają jej też specjaliści, którzy uzyskali wyższe wykształcenie w dziedzinie certyfikacji zawodowej zgodnie z wymogami kwalifikacyjnymi i posiada co najmniej 3-letnie doświadczenie zawodowe.
Procedura atestacji dotyczy prac związanych z tworzeniem obiektów architektonicznych, tj. następujących funkcji:
- opracowywanie dokumentacji planistycznej/urbanistycznej (pозроблення містобудівної документації)
- projektowanie architektoniczne i inżynieria lądowa (aрхітектурне та інженерно-будівельне проектування)
- ekspertyzy i badania w zakresie budownictwa (eкспертиза та обстеження у будівництві)
- dozór techniczny (технічний нагляд)
- działania inżynieryjne w dziedzinie budownictwa w zakresie koordynacji działań wszystkich uczestników budowy (iнжинірингова діяльність у сфері будівництва в частині координації дій всіх учасників будівництва)
Źródło: Деякі питання професійної атестації виконавців окремих видів робіт (послуг), пов'язаних із створенням об'єктів архітектури. Постанова Кабінету Міністрів України; Порядок, Перелік від 23.05.2011 № 554.
Przy przyznawaniu certyfikatu kwalifikacyjnego bierze się pod uwagę wykształcenie, doświadczenie zawodowe oraz zaświadczenia o nadaniu kategorii kwalifikacji. Kandydat zdaje też egzamin przed komisją, w której skład wchodzą przedstawiciele Ministerstwa Infrastruktury.
Specjaliści, którzy otrzymali certyfikat kwalifikacyjny mogą wykonywać prace na obiektach klasy określonej przez wymagania kwalifikacyjne obowiązujące w czasie wykonywania pracy (usług) dla odpowiedniej lub niższej kategorii pracowników. Okres ważności świadectwa kwalifikacyjnego dla osób, które nie miały przerwy w pracy zawodowej dłuższej niż 3 lata i które podnoszą swoje kwalifikacje zgodnie z prawem co najmniej raz na 5 lat, nie jest ograniczony.
Certyfikacja zawodowa jest przeprowadzane w Ukrainie w następujących obszarach:
- projektowanie obiektów inżynierii lądowej i wodnej w zakresie zapewnienia odporności mechanicznej i stateczności (інженерно-будівельного проектування у частині забезпечення механічного опору та стійкості (МС);
- projektowanie inżynieryjne w zakresie bezpieczeństwa pożarowego (інженерно-будівельного проектування у частині забезпечення пожежної безпеки (ПБ);
- projektowanie inżynieryjno-budowlane w zakresie zapewnienia higieny, zdrowia i ochrony środowiska (інженерно-будівельного проектування у частині забезпечення гігієни, здоров’я та захисту довкілля (ЕЗ);
- projekt budowlany w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa i dostępności podczas eksploatacji (інженерно-будівельного проектування у частині забезпечення безпеки і доступності під час експлуатації (БЕ);
- projektowanie inżynieryjne i budowlane w zakresie ochrony przed hałasem i wibracjami (інженерно-будівельного проектування у частині забезпечення захисту від шуму та вібрації (ЗШ);
- projektowanie inżynieryjne i budowlane w zakresie oszczędności energii i efektywności energetycznej (інженерно-будівельного проектування у частині забезпечення енергозбереження та енергоефективності (ЕЕФ);
- projektowanie inżynieryjno-budowlane w zakresie badań inżynieryjnych (інженерно-будівельного проектування у частині виконання інженерних вишукувань (ІВ);
- projektowanie inżynieryjne i budowlane w zakresie technologii produkcji budowlanej (інженерно-будівельного проектування у частині технології будівельного виробництва (ТБВ);
- projektowanie inżynieryjno-budowlane w zakresie dokumentacji kosztorysowej (інженерно-будівельного проектування у частині кошторисної документації (КС);
- projektowanie dróg (інженерно-будівельного проектування доріг (ПД);
- projektowanie inżynieryjne w zakresie inżynierii ochrony ludności i środków technicznych (інженерно-будівельного проектування у частині інженерно-технічних заходів цивільного захисту (ЦЗ).
WAŻNE: Podobieństwo uprawnień wynikających z ukraińskich certyfikatów kwalifikacji do polskich wymagań w zakresie uprawnień budowlanych/architektonicznych mogą stwierdzić Polska Izba Inżynierów Budownictwa lub Izba Architektów RP, a więc specjalistyczne instytucje wyznaczone do nadawania uprawnień budowlanych. W tej chwili ukraiński certyfikat kwalifikacji nie jest uznawany za równoważny z uprawnieniami budowlanymi/architektonicznymi.
Zbiór zawiera informacje o 21 polskich i ukraińskich zawodach i specjalnościach związanych z architekturą i inżynierią budownictwa.
Ważne
Porównując poszczególne polskie i ukraińskie zawody warto wziąć pod uwagę nie tylko zakres zadań zawodowych czy kwalifikacje formalne. Dla pełnego obrazu warto dodatkowo wziąć pod uwagę staż pracy i doświadczenie danej osoby, które w Ukrainie mogą się wiązać z uzyskaniem kolejnego stopnia rozwoju zawodowego. Stopnie te zwane są kategoriami kwalifikacji. Dopiero to pozwoli określić - w każdym indywidualnym przypadku - ścieżkę dostępu do danego zawodu lub wskazać możliwości podjęcia pracy w ramach zawodu lub zawodów pokrewnych.
Ścieżka dostępu do danego zawodu w Polsce może się znacząco różnić w zależności od tego czy jest to:
- zawód regulowany, czyli zawód, którego nie można wykonywać bez spełnienia określonych warunków, opisanych w odrębnych przepisach.
- zawód, w którym wyodrębniono określone kwalifikacje (tzw. kwalifikacje w zawodzie lub kwalifikacje cząstkowe). Pracodawcy mogą wymagać lub preferować osoby, które posiadają oficjalne potwierdzenie posiadania tych kwalifikacji.
- inny zawód – zawód, w przypadku którego mowa być może w całości o kwalifikacjach rynkowych. Dostęp do niego zależy całkowicie od aktualnych wymagań na rynku pracy, czyli oczekiwań pracodawców.
Obywatel państwa trzeciego może uzyskać dostęp do danego zawodu w Polsce poprzez:
- formalne uznanie dokumentu potwierdzającego posiadane kwalifikacje – na drodze (a) uzyskania równoważności dokumentu na podstawie umów i porozumień międzynarodowych jeśli takie obowiązują lub (b) nostryfikację dyplomu
- walidację kwalifikacji i umiejętności – sprawdzenie czy dana osoba posiada określone kwalifikacje, poprzez zdanie egzaminu lub przejście innej formy sprawdzenia
*Wyjątki:
a) tymczasowa ścieżka uproszczona (rozwiązania w odniesieniu do niektórych zawodów wprowadzone w Ustawie z dnia 12 marca 2022 r. o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa, Dz.U. 2022 poz. 583.);
b) (niektóre) świadectwa/dyplomy uzyskane w Ukrainie przed 20.06.2006 r., są uznawane za równoważne z polskimi dokumentami.
Kluczowe pojęcia i skróty
Bakaławr (Бакалавр) - dyplom bakaławra uzyskuje się w Ukrainie po ukończeniu studiów I stopnia, które trwają 4 lata (180-240 ECTS). Stwierdzenie równoważności dyplomu Bakaławra z jego polskim odpowiednikiem jest możliwe w drodze nostryfikacji.
CKE (Centralna Komisja Egzaminacyjna) – instytucja, która, m.in., udziela informacji o sposobie organizacji i przeprowadzania egzaminu potwierdzającego kwalifikacje w zawodzie.
ESCO - wielojęzyczna klasyfikacja europejskich umiejętności, kompetencji, kwalifikacji i zawodów. Określa i kategoryzuje umiejętności, kompetencje, kwalifikacje i zawody istotne dla unijnego rynku pracy oraz kształcenia i szkolenia. ESCO jest inicjatywą DG ds. Zatrudnienia, Spraw Społecznych i Włączenia Społecznego, wspieraną przez Europejskie Centrum Rozwoju Kształcenia Zawodowego (Cedefop). Obecnie ma też wersję ukraińskojęzyczną.
ERK/EQF (Europejska Rama Kwalifikacji) - narzędzie, które pomaga w komunikacji i porównywaniu systemów kwalifikacji w Europie. Osiem europejskich poziomów odniesienia opisano w kategoriach efektów uczenia się: wiedzy, umiejętności i kompetencji. Dzięki temu krajowe systemy kwalifikacji, krajowe ramy kwalifikacji (ang. NQF) i kwalifikacje w Europie odniesione są do poziomów ERK. Uczący się, absolwenci, organizatorzy kształcenia i szkolenia, pracodawcy mogą dzięki temu lepiej zrozumieć i porównywać kwalifikacje nadawane w różnych krajach i różnych systemach kształcenia i szkolenia (Punkt Koordynacyjny ds. Polskiej i Europejskiej Ramy Kwalifikacji).
Grupa zawodów – sformalizowane (tj. ujęte w międzynarodowych i krajowych klasyfikacjach) zestawienie zawodów.
ISCO - międzynarodowy standard klasyfikacji zawodów wprowadzony przez Międzynarodową Organizację Pracy. Obecnie obowiązuje standard ISCO-08. Ukraina odnosi swoją klasyfikację zawodów do poprzedniej jego wersji, czyli do ISCO-88.
Kwalifikacja - termin, który funkcjonuje zarówno w języku potocznym, jak i jest formalnie ujęty w polskich przepisach, na przykład, w ustawie z dnia 22 grudnia 2015 r. o Zintegrowanym Systemie Kwalifikacji (Dz.U.2020 poz.226). Nie ma jednak zgodności co do jego precyzyjnego znaczenia. W różnych aktach prawnych jest on różnie ujmowany, a niektóre ustawy odnoszą się do niego bez podawania jego zakresu. Słowem, definicja kwalifikacji wymaga jeszcze ujednolicenia w polskim prawodawstwie (Sławiński, 2017). Dla potrzeb tego projektu zdecydowano się przyjąć szerokie, bliskie potocznemu, rozumienie terminu kwalifikacja (zawodowa), tj. jako obejmujące wszelkie formalnie opisane wymagania konieczne lub preferowane do podjęcia pracy w danym zawodzie czy specjalności. W tym ujęciu może się więc termin ten odnosić zarówno (w pewnym przynajmniej zakresie) do efektów kształcenia (wiedzy, umiejętności, kompetencji społecznych), jak i uprawnień zawodowych. Takie podejście jest determinowane koniecznością porównania w ramach projektu Techniczne wsparcie w celu ułatwienia integracji społecznej i zawodowej obywateli państw trzecich w Polsce, w tym osób uciekających z Ukrainy dwóch dalece odmiennych systemów: polskiego i ukraińskiego, w tym ostatnim przypadku, systemu, który przechodzi obecnie istotne przekształcenia. Szczegółowe uzasadnienie takiego ujęcia terminu kwalifikacja zawiera raport podsumowujący projekt. Warto jednak tu podkreślić, że tam gdzie przywołujemy w naszej analizie porównawczej takie terminy jak: kwalifikacje uregulowane lub rynkowe, pełne, cząstkowe czy kwalifikacje w zawodzie, mają one znaczenie określone w polskich przepisach i są użyte w odniesieniu do polskiego systemu opisu zawodów i kwalifikacji.
Kwalifikacje cząstkowe - wszystkie kwalifikacje włączone do Zintegrowanego Systemu Kwalifikacji, które nie są kwalifikacjami pełnymi. Mogą być one tworzone zarówno w systemach oświaty i szkolnictwa wyższego, jak i poza nimi. W ich przypadku zakres wymaganych efektów uczenia się jest z zasady węższy niż w przypadku kwalifikacji pełnych. Na ogół wymagania te są związane z wyraźnie określonym rodzajem działalności. Do kwalifikacji cząstkowych nadawanych w systemie oświaty zalicza się m.in. kwalifikacje w zawodzie (potwierdzone świadectwem) (Sławiński, 2017).
Kwalifikacje pełne – kwalifikacje, które są nadawane wyłącznie w ramach systemu oświaty po ukończeniu określonych etapów kształcenia oraz w ramach systemu szkolnictwa wyższego i nauki po ukończeniu kształcenia specjalistycznego, studiów pierwszego stopnia, studiów drugiego stopnia i jednolitych studiów magisterskich oraz po uzyskaniu stopnia doktora w rozumieniu ustawy z dnia 20 lipca 2018 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce (Dz.U. 2016 poz. 64).
Kwalifikacje rynkowe – kwalifikacje nieuregulowane przepisami prawa, których nadawanie odbywa się na zasadzie swobody działalności gospodarczej (Dz.U.2020 poz.226).
Kwalifikacje uregulowane – kwalifikacje ustanowione odrębnymi przepisami, których nadawanie odbywa się na zasadach określonych w tych przepisach, z wyłączeniem kwalifikacji nadawanych w systemie oświaty oraz systemie szkolnictwa wyższego i nauki (Dz.U. 2020 poz. 226).
Kwalifikacje w zawodzie – wyodrębniony w danym zawodzie zestaw oczekiwanych efektów kształcenia, których osiągnięcie potwierdza świadectwo wydane przez okręgową komisję egzaminacyjną po zdaniu egzaminu potwierdzającego kwalifikacje w zawodzie w zakresie jednej kwalifikacji. Uwaga: należy odróżniać kwalifikację w zawodzie od kwalifikacji zawodowych (potwierdzanych odpowiednim dyplomem). Do uzyskania dyplomu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe – w zależności od zawodu – może być wymagane uzyskanie jednej lub kilku kwalifikacji w zawodzie. Ta sama kwalifikacja w zawodzie może być wymagana w kilku różnych zawodach (Sławiński, 2017).
Młodszy bakaławr - dyplom młodszego bakaławra uzyskuje się w Ukrainie po ukończeniu studiów w krótkim cyklu, które trwają 2 lata (120 ECTS). Dyplom ten nie ma odpowiednika w polskim systemie szkolnictwa wyższego. W Ukrainie średnie szkoły zawodowe zostały włączone do systemu szkolnictwa wyższego i w związku z tym wydawane przez nie dyplomy Młodszego bakaławra są tam uważane za dokumenty poświadczające ukończenie edukacji na poziomie wyższym. Z tego też powodu nie mogą być one traktowane w Polsce jako świadectwa szkolne uzyskane za granicą, o których mowa w art. 93 ustawy o systemie oświaty. W polskich szkołach wyższych nie prowadzi się tego typu kształcenia, więc nie ma możliwości stwierdzenia równoważności dyplomów Młodszego bakaławra lub Młodszego specjalisty z dyplomami wydawanymi przez polskie uczelnie w drodze nostryfikacji (ENIC-NARIC Polska, 2023).
Młodszy specjalista (Молодший спеціаліст) - przed reformą systemu edukacji z 2014 r. kształcenie na studiach krótkich obejmowało 3-4 lata na podbudowie 9-letniej szkoły albo 2-3 lata na bazie 11-letniej pełnej szkoły średniej i kończyło się w Ukrainie dyplomem Młodszego specjalisty. Ostatni nabór na studia prowadzące do jego uzyskania nastąpił w 2019 r. Obecnie dyplom Młodszego specjalisty potwierdza ten sam poziom wykształcenia co dyplom Młodszego bakaławra. Żaden z nich nie ma odpowiednika w polskim systemie szkolnictwa wyższego. W Ukrainie średnie szkoły zawodowe zostały włączone do systemu szkolnictwa wyższego i w związku z tym wydawane przez nie dyplomy Młodszego specjalisty lub Młodszego bakaławra są tam uważane za dokumenty poświadczające ukończenie edukacji na poziomie wyższym; dlatego nie mogą być one traktowane w Polsce jako świadectwa szkolne uzyskane za granicą, o których mowa w art. 93 ustawy o systemie oświaty. W polskich szkołach wyższych nie prowadzi się tego typu kształcenia, więc nie ma możliwości stwierdzenia równoważności dyplomów Młodszego bakaławra lub Młodszego specjalisty z dyplomami wydawanymi przez polskie uczelnie w drodze nostryfikacji (ENIC-NARIC Polska, 2023).
Nostryfikacja - procedura prowadząca do ustalenia polskiego odpowiednika zagranicznego dyplomu. Nostryfikacji podlega dyplom ukończenia studiów za granicą, który nie może być uznany za równoważny odpowiedniemu polskiemu dyplomowi i tytułowi zawodowemu na podstawie umowy międzynarodowej określającej równoważność (NAWA).
PRK (Polska Rama Kwalifikacji) – krajowa NQF (National Qualification Framework. Składa się na nią opis ośmiu wyodrębnionych w Polsce poziomów kwalifikacji odpowiadających odpowiednim poziomom Europejskich Ram Kwalifikacji (…) sformułowany za pomocą ogólnych charakterystyk efektów uczenia się dla kwalifikacji na poszczególnych poziomach (Dz.U. 2016 poz. 64)
Specjalista (Спеціаліст) – przed wprowadzeniem reformy systemu edukacji w 2014 r., dyplom specjalisty był wydawany w Ukrainie po ukończeniu studiów jednolitych oraz niektórych kierunków studiów II stopnia, Ostatni nabór na kształcenie prowadzące do jego uzyskania nastąpił w 2016 r. Obecnie tytuł ten jest w Ukrainie uznawany za równoważny z tytułem magistra. W Polsce zarówno dyplom magistra jak i specjalisty wydany w Ukrainie przed dniem 20 czerwca 2006 r jest uważany za równoważny z polskim odpowiednikiem na podstawie umów międzynarodowych. W przypadku dokumentów wydanych później konieczna jest ich nostryfikacja (ENIC-NARIC Polska, 2023).
Specjalność - wynik podziału pracy w ramach zawodu, zawiera część zadań o podobnym charakterze (związanych z wykonywaną funkcją lub przedmiotem pracy), wymagających pogłębionej lub dodatkowej wiedzy i umiejętności, zdobytych w wyniku dodatkowego szkolenia lub praktyki (DRP MRiPS, 2023).
Ukraińska Rama Kwalifikacji – krajowa NQF (National Qualification Framework) - została wprowadzona w 2011 r.. W 2020 r. jej poziomy zostały dostosowane do ERK/EQF (Europejskiej Ramy Kwalifikacji), choć nadal istnieją między nimi różnice (European Training Foundation, 2023). Odniesienia do ERK/EQF jakie pojawiają się w tej analizie mają więc czasem charakter orientacyjny.
Uprawnienie zawodowe - podstawowy element prawa podmiotowego, który wiąże się z faktem posiadania określonego zawodu. W praktyce wyróżnienie uprawnień zawodowych następuje w przypadku występowania zawodów regulowanych, czyli tam, gdzie stawiane są warunki przystąpienia do zawodu (Hasła LEX, na: profinfo.pl).
Walidacja – sprawdzenie, czy osoba ubiegająca się o nadanie określonej kwalifikacji, niezależnie od sposobu uczenia się tej osoby, osiągnęła wyodrębnioną część lub całość efektów uczenia się wymaganych dla tej kwalifikacji (Dz.U. 2020 poz. 226).
Zawód - zbiór zadań zawodowych wyodrębnionych w wyniku społecznego podziału pracy, wykonywanych przez poszczególne osoby i wymagających odpowiednich kompetencji (wiedzy i umiejętności), zdobytych w wyniku kształcenia lub praktyki (DRP MRiPS, 2023).
Zadanie zawodowe - wycinek / etap pracy wynikający z pełnionych funkcji i obowiązków, na który składają się określone czynności zmierzające do osiągnięcia celu (Gruza & Hordyjewicz, 2014).
Zbiór zawodów - w kontekście tej analizy rozumiany jest jako pojęcie szersze niż grupa zawodów. Ze względu na różnice występujące pomiędzy międzynarodowymi (w tym unijnymi) klasyfikacjami a klasyfikacją polską czy ukraińską, konieczne stało się znalezienie pojęcia szerszego, tak aby możliwe było dokładne zmapowanie, jakie zawody występują w danym obszarze tematycznym oraz w pełni oddać występujące pomiędzy nimi podobieństwa i różnice.
Zintegrowany Rejestr Kwalifikacji – rejestr publiczny (…) ewidencjonujący kwalifikacje włączone do Zintegrowanego Systemu Kwalifikacji (Dz.U. 2020 poz. 226).
Niniejszy materiał ma charakter poglądowym informujący o różnicach i podobieństwach między polskimi a ukraińskimi zawodami w danym obszarze oraz o możliwych ścieżkach uznania kwalifikacji w Polsce w ramach określonej działalności zawodowej. Powstał w wyniku analizy porównawczej i zawiera odniesienia do właściwych instytucji i procedur. Broszura nie jest instrukcją uznawania kwalifikacji zawodowych ani dokumentem prawnym. Materiał ten został skonsultowany z właściwymi ministerstwami i środowiskami zawodowymi. Zawarte tu informacje odnoszą się do stanu prawnego na lipiec 2023 r.
Analiza porównawcza została przeprowadzona w ramach projektu Wsparcie techniczne w celu ułatwienia integracji społecznej i zawodowej obywateli państw trzecich w Polsce, w tym uciekających z Ukrainy, którego celem jest wsparcie władz polskich w zapewnieniu osobom uciekającym przed wojną sprawnego i skutecznego dostępu do procedur i usług publicznych w zakresie integracji społecznej i zawodowej. Projekt został sfinansowany przez Unię Europejską w ramach Instrumentu Wsparcia Technicznego zarządzanego przez Komisję Europejską (Dyrekcja Generalna ds. Wspierania Reform Strukturalnych – DG Reform). Przy realizacji projektu IOM współpracowało z Ministerstwem Rodziny i Polityki Społecznej.
DRP MRiPS (2023). Klasyfikacja zawodów i specjalności, na: https://psz.praca.gov.pl/rynek-pracy/bazy-danych/klasyfikacja-zawodow-i-specjalnosci (dostęp: 20.03.23).
ENIC-NARIC Polska (2023). Zagraniczne systemy kształcenia wyższego – Ukraina. Praktyczny przewodnik po uznawalności wykształcenia, na: https://nawa.gov.pl/images/OPRACOWANIA-2023/UKRAINA.pdf (dostęp: 10.07.23).
European Training Foundation. (2023). Comparison report of the European Qualifications Framework and the Ukrainian National Qualifications Framework, na: https://europa.eu/europass/system/files/2023-02/Comparison%20report%20final%20rev%2023-02-2023%20EN.pdf(dostęp: 11.04.23).
Informacja o zawodzie. Kosztorysant budowalny (311201). (2018). Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej, Departament Rynku Pracy.
Informacja o zawodzie. Kierownik budowy (132301). (2018). Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej, Departament Rynku Pracy.
Punkt Koordynacyjny ds. Polskiej i Europejskiej Ramy Kwalifikacji. Polska Rama Kwalifikacji (PRK) i Europejska Rama Kwalifikacji (ERK), na: https://prk.men.gov.pl/polska-rama-kwalifikacji-prk-i-europejska-rama-kwalifikacji-erk/ (dostęp: 14.07.23).
NAWA. Nostryfikacja dyplomów ukończenia studiów, na: https://nawa.gov.pl/uznawalnosc/informacje-dla-uczelni/nostryfikacja-dyplomow (dostęp: 14.07.23).
Rozporządzenie Ministra Inwestycji i Rozwoju z dnia 29 kwietnia 2019 r. w sprawie przygotowania zawodowego do wykonywania samodzielnych funkcji technicznych w budownictwie, Dz.U. 2019 poz. 831.
Sławiński, S. (2017). Słownik Zintegrowanego Systemu Kwalifikacji. Instytut Badań Edukacyjnych.
Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane, Dz.U. 2023 poz. 682.
Ustawa z dnia 15 grudnia 2000 r. o samorządach zawodowych architektów oraz inżynierów budownictwa, Dz.U. 2023 poz. 551.
Ustawa z dnia 12 marca 2022 r. o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa, Dz.U. 2023 poz. 103.
Ustawa z dnia 22 grudnia 2015 r. o Zintegrowanym Systemie Kwalifikacji, Dz.U. 2020 poz. 226.
WORTAL. Wyszukiwarka opisów zawodów, na: https://psz.praca.gov.pl/rynek-pracy/bazy-danych/klasyfikacja-zawodow-i-specjalnosci/wyszukiwarka-opisow-zawodow (dostęp: 10.05.23).
Źródła ukraińskie:
Класифікатор професій ДК 003:2010, Держспоживстандарт України; Наказ, Класифікатор від 28.07.2010, https://zakon.rada.gov.ua/rada/show/va327609-10#Text
Деякі питання професійної атестації виконавців окремих видів робіт (послуг), пов'язаних із створенням об'єктів архітектури. Постанова Кабінету Міністрів України; Порядок, Перелік від 23.05.2011 № 554, https://zakon.rada.gov.ua/laws/show/554-2011-%D0%BF#Text
Довідник кваліфікаційних характеристик професій працівників. Випуск 64 "Будівельні, монтажні та ремонтно-будівельні роботи" (розділи 1, 3, 4). Держбуд України; Довідник від 13.10.1999 № 249, https://zakon.rada.gov.ua/rada/show/v0032241-00
none
Lekarze / Лікарі
Lekarze / Лікарі
DANE IDENTYFIKACYJNE ZBIORU
1. Nazwy i kody grup zawodów opisanych w zbiorze
Zbiór zawodów Lekarze zawiera wybrane zawody usytułowane w następujących grupach (według krajowych i międzynarodowych klasyfikacji:
Broszura nie opisuje wszystkich zawodów, które znajdują się w wyżej wymienionych grupach klasyfikacyjnych, a jedynie te wybrane. Wynika to z metodologii przyjętej dla tej analizy porównawczej. Jej punktem wyjścia były zawody deficytowe na polskim rynku pracy, dla których poszukiwano zawodów bardzo podobnych lub pokrewnych w Ukrainie. Na wybór konkretnych specjalności lekarskich miała też wpływ analiza danych zawartych w Mapie Potrzeb Zdrowotnych przygotowana przez Ministerstwo Zdrowia. Ostatecznie analiza objęła te z zawodów i specjalności, dla których istnieją formalne opisy lub standardy zawodowe. Szczegółowe uzasadnienie takiego podejścia zawiera raport podsumowujący komponent Rynek pracy w projekcie Wsparcie techniczne w celu ułatwienia integracji społecznej i zawodowej obywateli państw trzecich w Polsce, w tym osób uciekających z Ukrainy.
2. Nazwy i kody poszczególnych zawodów w zbiorze
3. Mapa zbioru
Zbiór zawiera porównanie zawodu lekarza w Polsce i Ukrainie oraz 26 specjalności, które mają swoje odpowiedniki w obu krajach. Dodano także zawód felczera, w ramach którego w Polsce nie prowadzi się już, co prawda, kształcenia, ale nadal można się w tym zakresie kształcić w Ukrainie.
Zarówno w Polsce jak i Ukrainie zawód lekarza i lekarza specjalisty są regulowane. Oznacza to, dostęp do nich określają zasady opisane w odrębnych przepisach. W Polsce uzyskanie takiego dostępu oznacza konieczność posiadania formalnego prawa do wykonywania zawodu (PWZ). Podstawę prawną stanowi tutaj ustawa z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodzie lekarza i lekarza dentysty W Ukrainie, aby zgodnie z prawem wykonywać zawód lekarza czy lekarza specjalisty, niezbędne jest ukończenie odpowiednich studiów, złożenie egzaminu i zatrudnienie w podmiocie, który posiada licencję od Ministerstwa Zdrowia lub uzyskanie takiej licencji dla siebie i zarejestrowanie się jako przedsiębiorcy w zakresie ochrony zdrowia.
Występują znaczące różnice pomiędzy polskim a ukraińskim systemem kształcenia lekarzy, widoczne szczególnie na poziomie specjalistycznym. W Polsce, po ukończeniu studiów medycznych rozpoczyna się, trwający około roku, staż podyplomowy, który ma charakter ogólnej praktyki klinicznej. W Ukrainie, od razu po uzyskaniu stopnia magistra (wcześniej także specjalisty), rozpoczyna się staż specjalistyczny (Internatura/Інтернатура), trwający od 1-3 lat w zależności od dziedziny medycyny. Po jego ukończeniu otrzymuje się certyfikat lekarza specjalisty I stopnia. Istnieją również specjalizacje II stopnia (Вторинної спеціалізації), do których można przystąpić po ukończeniu specjalizacji podstawowej (I stopnia - Первинної спеціалізації). Taka organizacja kształcenia specjalistycznego jest podobna do rozwiązań, które wcześniej istniały w Polsce.
Obecnie, lekarz w Polsce rozpoczyna kilkuletni proces specjalizacji dopiero po ukończeniu ogólnego stażu podyplomowego. Dopiero po ukończeniu specjalizacji, w tym zdaniu państwowego egzaminu specjalizacyjnego uzyskuje się w Polsce tytuł lekarza specjalisty w danej specjalności.
W Ukrainie istnieje dodatkowo nieobowiązkowa Ordynatura Kliniczna, czyli dalszego po Internaturze szkolenia specjalistycznego. Trwa ono od 2 do 4 lat po jego zakończeniu uzyskuje się certyfikat ukończenia rezydentury klinicznej.
W Ukrainie jako podstawę wykształcenia lekarskiego można zdobyć studiując na kierunku (a) „Medycyna ogólna” - 6 lat, (b) „Medycyna prewencyjna” - 6 lat, (c) „Pediatria” - 6 lat, (d), i uzyskać odpowiednio tytuł: (a) lekarza (лікар), (b) lekarza-epidemiologa (лікар-епідеміолог) lub lekarza-higienisty (лікар-гігієніст), (c) lekarza-pediatry (лікар-педіатр). Wśród podstawowych kierunków medycznych w Ukrainie istnieje też – obok farmacji i kierunku dentystycznego czy pielęgniarskiego - także kierunek „Psychologia lekarska”, na którym studia trwają 5 lat i otwierają drogę do specjalizacji w zakresie psychologii klinicznej.
Zbiór zawiera informacje o 57 polskich i ukraińskich zawodach i specjalnościach lekarskich oraz o zawodzie felczera.
Ważne
Porównując poszczególne polskie i ukraińskie zawody warto wziąć pod uwagę nie tylko zakres zadań zawodowych czy kwalifikacje formalne. Dla pełnego obrazu warto dodatkowo wziąć pod uwagę staż pracy i doświadczenie danej osoby, które w Ukrainie mogą się wiązać z uzyskaniem kolejnego stopnia rozwoju zawodowego. Stopnie te zwane są kategoriami kwalifikacji. Dopiero to pozwoli określić - w każdym indywidualnym przypadku - ścieżkę dostępu do danego zawodu lub wskazać możliwości podjęcia pracy w ramach zawodu lub zawodów pokrewnych.
Ścieżka dostępu do danego zawodu w Polsce może się znacząco różnić w zależności od tego czy jest to:
- zawód regulowany, czyli zawód, którego nie można wykonywać bez spełnienia określonych warunków, opisanych w odrębnych przepisach.
- zawód, w którym wyodrębniono określone kwalifikacje (tzw. kwalifikacje w zawodzie lub kwalifikacje cząstkowe). Pracodawcy mogą wymagać lub preferować osoby, które posiadają oficjalne potwierdzenie posiadania tych kwalifikacji.
- inny zawód – zawód, w przypadku którego mowa być może w całości o kwalifikacjach rynkowych. Dostęp do niego zależy całkowicie od aktualnych wymagań na rynku pracy, czyli oczekiwań pracodawców.
Obywatel państwa trzeciego może uzyskać dostęp do danego zawodu w Polsce poprzez:
- formalne uznanie dokumentu potwierdzającego posiadane kwalifikacje – na drodze (a) uzyskania równoważności dokumentu na podstawie umów i porozumień międzynarodowych jeśli takie obowiązują lub (b) nostryfikację dyplomu
- walidację kwalifikacji i umiejętności – sprawdzenie czy dana osoba posiada określone kwalifikacje, poprzez zdanie egzaminu lub przejście innej formy sprawdzenia
*Wyjątki:
a) tymczasowa ścieżka uproszczona (rozwiązania w odniesieniu do niektórych zawodów wprowadzone w Ustawie z dnia 12 marca 2022 r. o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa, Dz.U. 2022 poz. 583.);
b) (niektóre) świadectwa/dyplomy uzyskane w Ukrainie przed 20.06.2006 r., są uznawane za równoważne z polskimi dokumentami.
Kluczowe pojęcia i skróty
Bakaławr (Бакалавр) - dyplom bakaławra uzyskuje się w Ukrainie po ukończeniu studiów I stopnia, które trwają 4 lata (180-240 ECTS). Stwierdzenie równoważności dyplomu Bakaławra z jego polskim odpowiednikiem jest możliwe w drodze nostryfikacji.
CKE (Centralna Komisja Egzaminacyjna) – instytucja, która, m.in., udziela informacji o sposobie organizacji i przeprowadzania egzaminu potwierdzającego kwalifikacje w zawodzie.
ESCO - wielojęzyczna klasyfikacja europejskich umiejętności, kompetencji, kwalifikacji i zawodów. Określa i kategoryzuje umiejętności, kompetencje, kwalifikacje i zawody istotne dla unijnego rynku pracy oraz kształcenia i szkolenia. ESCO jest inicjatywą DG ds. Zatrudnienia, Spraw Społecznych i Włączenia Społecznego, wspieraną przez Europejskie Centrum Rozwoju Kształcenia Zawodowego (Cedefop). Obecnie ma też wersję ukraińskojęzyczną.
ERK/EQF (Europejska Rama Kwalifikacji) - narzędzie, które pomaga w komunikacji i porównywaniu systemów kwalifikacji w Europie. Osiem europejskich poziomów odniesienia opisano w kategoriach efektów uczenia się: wiedzy, umiejętności i kompetencji. Dzięki temu krajowe systemy kwalifikacji, krajowe ramy kwalifikacji (ang. NQF) i kwalifikacje w Europie odniesione są do poziomów ERK. Uczący się, absolwenci, organizatorzy kształcenia i szkolenia, pracodawcy mogą dzięki temu lepiej zrozumieć i porównywać kwalifikacje nadawane w różnych krajach i różnych systemach kształcenia i szkolenia (Punkt Koordynacyjny ds. Polskiej i Europejskiej Ramy Kwalifikacji).
Grupa zawodów – sformalizowane (tj. ujęte w międzynarodowych i krajowych klasyfikacjach) zestawienie zawodów.
ISCO - międzynarodowy standard klasyfikacji zawodów wprowadzony przez Międzynarodową Organizację Pracy. Obecnie obowiązuje standard ISCO-08. Ukraina odnosi swoją klasyfikację zawodów do poprzedniej jego wersji, czyli do ISCO-88.
Kwalifikacja - termin, który funkcjonuje zarówno w języku potocznym, jak i jest formalnie ujęty w polskich przepisach, na przykład, w ustawie z dnia 22 grudnia 2015 r. o Zintegrowanym Systemie Kwalifikacji (Dz.U.2020 poz.226). Nie ma jednak zgodności co do jego precyzyjnego znaczenia. W różnych aktach prawnych jest on różnie ujmowany, a niektóre ustawy odnoszą się do niego bez podawania jego zakresu. Słowem, definicja kwalifikacji wymaga jeszcze ujednolicenia w polskim prawodawstwie (Sławiński, 2017). Dla potrzeb tego projektu zdecydowano się przyjąć szerokie, bliskie potocznemu, rozumienie terminu kwalifikacja (zawodowa), tj. jako obejmujące wszelkie formalnie opisane wymagania konieczne lub preferowane do podjęcia pracy w danym zawodzie czy specjalności. W tym ujęciu może się więc termin ten odnosić zarówno (w pewnym przynajmniej zakresie) do efektów kształcenia (wiedzy, umiejętności, kompetencji społecznych), jak i uprawnień zawodowych. Takie podejście jest determinowane koniecznością porównania w ramach projektu Techniczne wsparcie w celu ułatwienia integracji społecznej i zawodowej obywateli państw trzecich w Polsce, w tym osób uciekających z Ukrainy dwóch dalece odmiennych systemów: polskiego i ukraińskiego, w tym ostatnim przypadku, systemu, który przechodzi obecnie istotne przekształcenia. Szczegółowe uzasadnienie takiego ujęcia terminu kwalifikacja zawiera raport podsumowujący projekt. Warto jednak tu podkreślić, że tam gdzie przywołujemy w naszej analizie porównawczej takie terminy jak: kwalifikacje uregulowane lub rynkowe, pełne, cząstkowe czy kwalifikacje w zawodzie, mają one znaczenie określone w polskich przepisach i są użyte w odniesieniu do polskiego systemu opisu zawodów i kwalifikacji.
Kwalifikacje cząstkowe - wszystkie kwalifikacje włączone do Zintegrowanego Systemu Kwalifikacji, które nie są kwalifikacjami pełnymi. Mogą być one tworzone zarówno w systemach oświaty i szkolnictwa wyższego, jak i poza nimi. W ich przypadku zakres wymaganych efektów uczenia się jest z zasady węższy niż w przypadku kwalifikacji pełnych. Na ogół wymagania te są związane z wyraźnie określonym rodzajem działalności. Do kwalifikacji cząstkowych nadawanych w systemie oświaty zalicza się m.in. kwalifikacje w zawodzie (potwierdzone świadectwem) (Sławiński, 2017).
Kwalifikacje pełne – kwalifikacje, które są nadawane wyłącznie w ramach systemu oświaty po ukończeniu określonych etapów kształcenia oraz w ramach systemu szkolnictwa wyższego i nauki po ukończeniu kształcenia specjalistycznego, studiów pierwszego stopnia, studiów drugiego stopnia i jednolitych studiów magisterskich oraz po uzyskaniu stopnia doktora w rozumieniu ustawy z dnia 20 lipca 2018 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce (Dz.U. 2016 poz. 64).
Kwalifikacje rynkowe – kwalifikacje nieuregulowane przepisami prawa, których nadawanie odbywa się na zasadzie swobody działalności gospodarczej (Dz.U.2020 poz.226).
Kwalifikacje uregulowane – kwalifikacje ustanowione odrębnymi przepisami, których nadawanie odbywa się na zasadach określonych w tych przepisach, z wyłączeniem kwalifikacji nadawanych w systemie oświaty oraz systemie szkolnictwa wyższego i nauki (Dz.U. 2020 poz. 226).
Kwalifikacje w zawodzie – wyodrębniony w danym zawodzie zestaw oczekiwanych efektów kształcenia, których osiągnięcie potwierdza świadectwo wydane przez okręgową komisję egzaminacyjną po zdaniu egzaminu potwierdzającego kwalifikacje w zawodzie w zakresie jednej kwalifikacji. Uwaga: należy odróżniać kwalifikację w zawodzie od kwalifikacji zawodowych (potwierdzanych odpowiednim dyplomem). Do uzyskania dyplomu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe – w zależności od zawodu – może być wymagane uzyskanie jednej lub kilku kwalifikacji w zawodzie. Ta sama kwalifikacja w zawodzie może być wymagana w kilku różnych zawodach (Sławiński, 2017).
Młodszy bakaławr - dyplom młodszego bakaławra uzyskuje się w Ukrainie po ukończeniu studiów w krótkim cyklu, które trwają 2 lata (120 ECTS). Dyplom ten nie ma odpowiednika w polskim systemie szkolnictwa wyższego. W Ukrainie średnie szkoły zawodowe zostały włączone do systemu szkolnictwa wyższego i w związku z tym wydawane przez nie dyplomy Młodszego bakaławra są tam uważane za dokumenty poświadczające ukończenie edukacji na poziomie wyższym. Z tego też powodu nie mogą być one traktowane w Polsce jako świadectwa szkolne uzyskane za granicą, o których mowa w art. 93 ustawy o systemie oświaty. W polskich szkołach wyższych nie prowadzi się tego typu kształcenia, więc nie ma możliwości stwierdzenia równoważności dyplomów Młodszego bakaławra lub Młodszego specjalisty z dyplomami wydawanymi przez polskie uczelnie w drodze nostryfikacji (ENIC-NARIC Polska, 2023).
Młodszy specjalista (Молодший спеціаліст) - przed reformą systemu edukacji z 2014 r. kształcenie na studiach krótkich obejmowało 3-4 lata na podbudowie 9-letniej szkoły albo 2-3 lata na bazie 11-letniej pełnej szkoły średniej i kończyło się w Ukrainie dyplomem Młodszego specjalisty. Ostatni nabór na studia prowadzące do jego uzyskania nastąpił w 2019 r. Obecnie dyplom Młodszego specjalisty potwierdza ten sam poziom wykształcenia co dyplom Młodszego bakaławra. Żaden z nich nie ma odpowiednika w polskim systemie szkolnictwa wyższego. W Ukrainie średnie szkoły zawodowe zostały włączone do systemu szkolnictwa wyższego i w związku z tym wydawane przez nie dyplomy Młodszego specjalisty lub Młodszego bakaławra są tam uważane za dokumenty poświadczające ukończenie edukacji na poziomie wyższym; dlatego nie mogą być one traktowane w Polsce jako świadectwa szkolne uzyskane za granicą, o których mowa w art. 93 ustawy o systemie oświaty. W polskich szkołach wyższych nie prowadzi się tego typu kształcenia, więc nie ma możliwości stwierdzenia równoważności dyplomów Młodszego bakaławra lub Młodszego specjalisty z dyplomami wydawanymi przez polskie uczelnie w drodze nostryfikacji (ENIC-NARIC Polska, 2023).
Nostryfikacja - procedura prowadząca do ustalenia polskiego odpowiednika zagranicznego dyplomu. Nostryfikacji podlega dyplom ukończenia studiów za granicą, który nie może być uznany za równoważny odpowiedniemu polskiemu dyplomowi i tytułowi zawodowemu na podstawie umowy międzynarodowej określającej równoważność (NAWA).
PRK (Polska Rama Kwalifikacji) – krajowa NQF (National Qualification Framework. Składa się na nią opis ośmiu wyodrębnionych w Polsce poziomów kwalifikacji odpowiadających odpowiednim poziomom Europejskich Ram Kwalifikacji (…) sformułowany za pomocą ogólnych charakterystyk efektów uczenia się dla kwalifikacji na poszczególnych poziomach (Dz.U. 2016 poz. 64)
Specjalista (Спеціаліст) ) – przed wprowadzeniem reformy systemu edukacji w 2014 r., dyplom specjalisty był wydawany w Ukrainie po ukończeniu studiów jednolitych oraz niektórych kierunków studiów II stopnia, Ostatni nabór na kształcenie prowadzące do jego uzyskania nastąpił w 2016 r. Obecnie tytuł ten jest w Ukrainie uznawany za równoważny z tytułem magistra. W Polsce zarówno dyplom magistra jak i specjalisty wydany w Ukrainie przed dniem 20 czerwca 2006 r jest uważany za równoważny z polskim odpowiednikiem na podstawie umów międzynarodowych. W przypadku dokumentów wydanych później konieczna jest ich nostryfikacja (ENIC-NARIC Polska, 2023).
Specjalność - wynik podziału pracy w ramach zawodu, zawiera część zadań o podobnym charakterze (związanych z wykonywaną funkcją lub przedmiotem pracy), wymagających pogłębionej lub dodatkowej wiedzy i umiejętności, zdobytych w wyniku dodatkowego szkolenia lub praktyki (DRP MRiPS, 2023).
Ukraińska Rama Kwalifikacji – krajowa NQF (National Qualification Framework) - została wprowadzona w 2011 r.. W 2020 r. jej poziomy zostały dostosowane do ERK/EQF (Europejskiej Ramy Kwalifikacji), choć nadal istnieją między nimi różnice (European Training Foundation, 2023). Odniesienia do ERK/EQF jakie pojawiają się w tej analizie mają więc czasem charakter orientacyjny.
Uprawnienie zawodowe - podstawowy element prawa podmiotowego, który wiąże się z faktem posiadania określonego zawodu. W praktyce wyróżnienie uprawnień zawodowych następuje w przypadku występowania zawodów regulowanych, czyli tam, gdzie stawiane są warunki przystąpienia do zawodu (Hasła LEX, na: profinfo.pl).
Walidacja – sprawdzenie, czy osoba ubiegająca się o nadanie określonej kwalifikacji, niezależnie od sposobu uczenia się tej osoby, osiągnęła wyodrębnioną część lub całość efektów uczenia się wymaganych dla tej kwalifikacji (Dz.U. 2020 poz. 226).
Zawód - zbiór zadań zawodowych wyodrębnionych w wyniku społecznego podziału pracy, wykonywanych przez poszczególne osoby i wymagających odpowiednich kompetencji (wiedzy i umiejętności), zdobytych w wyniku kształcenia lub praktyki (DRP MRiPS, 2023).
Zadanie zawodowe - wycinek / etap pracy wynikający z pełnionych funkcji i obowiązków, na który składają się określone czynności zmierzające do osiągnięcia celu (Gruza & Hordyjewicz, 2014).
Zbiór zawodów - w kontekście tej analizy rozumiany jest jako pojęcie szersze niż grupa zawodów. Ze względu na różnice występujące pomiędzy międzynarodowymi (w tym unijnymi) klasyfikacjami a klasyfikacją polską czy ukraińską, konieczne stało się znalezienie pojęcia szerszego, tak aby możliwe było dokładne zmapowanie, jakie zawody występują w danym obszarze tematycznym oraz w pełni oddać występujące pomiędzy nimi podobieństwa i różnice.
Zintegrowany Rejestr Kwalifikacji – rejestr publiczny (…) ewidencjonujący kwalifikacje włączone do Zintegrowanego Systemu Kwalifikacji (Dz.U. 2020 poz. 226).
Niniejszy materiał ma charakter poglądowym informujący o różnicach i podobieństwach między polskimi a ukraińskimi zawodami w danym obszarze oraz o możliwych ścieżkach uznania kwalifikacji w Polsce w ramach określonej działalności zawodowej. Powstał w wyniku analizy porównawczej i zawiera odniesienia do właściwych instytucji i procedur. Broszura nie jest instrukcją uznawania kwalifikacji zawodowych ani dokumentem prawnym. Materiał ten został skonsultowany z właściwymi ministerstwami i środowiskami zawodowymi. Zawarte tu informacje odnoszą się do stanu prawnego na lipiec 2023 r.
Analiza porównawcza została przeprowadzona w ramach projektu Wsparcie techniczne w celu ułatwienia integracji społecznej i zawodowej obywateli państw trzecich w Polsce, w tym uciekających z Ukrainy, którego celem jest wsparcie władz polskich w zapewnieniu osobom uciekającym przed wojną sprawnego i skutecznego dostępu do procedur i usług publicznych w zakresie integracji społecznej i zawodowej. Projekt został sfinansowany przez Unię Europejską w ramach Instrumentu Wsparcia Technicznego zarządzanego przez Komisję Europejską (Dyrekcja Generalna ds. Wspierania Reform Strukturalnych – DG Reform). Przy realizacji projektu IOM współpracowało z Ministerstwem Rodziny i Polityki Społecznej.
DRP MRiPS (2023). Klasyfikacja zawodów i specjalności, na: https://psz.praca.gov.pl/rynek-pracy/bazy-danych/klasyfikacja-zawodow-i-specjalnosci (dostęp: 20.03.23).
ENIC-NARIC Polska (2023). Zagraniczne systemy kształcenia wyższego – Ukraina. Praktyczny przewodnik po uznawalności wykształcenia, na: https://nawa.gov.pl/images/OPRACOWANIA-2023/UKRAINA.pdf (dostęp: 10.07.23).
European Training Foundation. (2023). Comparison report of the European Qualifications Framework and the Ukrainian National Qualifications Framework, na: https://europa.eu/europass/system/files/2023-02/Comparison%20report%20final%20rev%2023-02-2023%20EN.pdf(dostęp: 11.04.23).
Gut, A. (2023). Co odznacza nadzór nad lekarzem z Ukrainy? Galicyjska Gazeta Lekarska, nr 2/2023, s.34-35.
Lekarz. Wyszukiwarka opisów zawodów, na: https://psz.praca.gov.pl/rynek-pracy/bazy-danych/klasyfikacja-zawodow-i-specjalnosci/wyszukiwarka-opisow-zawodow (dostęp: 20.04.23).
Lekarz specjalista alergologii. Wyszukiwarka opisów zawodów, na: https://psz.praca.gov.pl/rynek-pracy/bazy-danych/klasyfikacja-zawodow-i-specjalnosci/wyszukiwarka-opisow-zawodow (dostęp: 22.03.23).
Lekarz specjalista anestezjologii i intensywnej terapii. Wyszukiwarka opisów zawodów, na: https://psz.praca.gov.pl/rynek-pracy/bazy-danych/klasyfikacja-zawodow-i-specjalnosci/wyszukiwarka-opisow-zawodow (dostęp: 22.03.23).
Lekarz specjalista balneologii i medycyny fizykalnej. Wyszukiwarka opisów zawodów, na: https://psz.praca.gov.pl/rynek-pracy/bazy-danych/klasyfikacja-zawodow-i-specjalnosci/wyszukiwarka-opisow-zawodow (dostęp: 22.03.23).
Lekarz specjalista chirurgii dziecięcej. Wyszukiwarka opisów zawodów, na: https://psz.praca.gov.pl/rynek-pracy/bazy-danych/klasyfikacja-zawodow-i-specjalnosci/wyszukiwarka-opisow-zawodow (dostęp: 22.03.23).
Lekarz specjalista chirurgii klatki piersiowej. Wyszukiwarka opisów zawodów, na: https://psz.praca.gov.pl/rynek-pracy/bazy-danych/klasyfikacja-zawodow-i-specjalnosci/wyszukiwarka-opisow-zawodow (dostęp: 22.03.23).
Lekarz specjalista chirurgii ogólnej. Wyszukiwarka opisów zawodów, na: https://psz.praca.gov.pl/rynek-pracy/bazy-danych/klasyfikacja-zawodow-i-specjalnosci/wyszukiwarka-opisow-zawodow (dostęp: 22.03.23).
Lekarz specjalista chirurgii onkologicznej. Wyszukiwarka opisów zawodów, na: https://psz.praca.gov.pl/rynek-pracy/bazy-danych/klasyfikacja-zawodow-i-specjalnosci/wyszukiwarka-opisow-zawodow (dostęp: 22.03.23).
Lekarz specjalista chorób płuc. Wyszukiwarka opisów zawodów, na: https://psz.praca.gov.pl/rynek-pracy/bazy-danych/klasyfikacja-zawodow-i-specjalnosci/wyszukiwarka-opisow-zawodow (dostęp: 22.03.23).
Lekarz specjalista chorób zakaźnych. Wyszukiwarka opisów zawodów, na: https://psz.praca.gov.pl/rynek-pracy/bazy-danych/klasyfikacja-zawodow-i-specjalnosci/wyszukiwarka-opisow-zawodow (dostęp: 22.03.23).
Lekarz specjalista geriatrii. Wyszukiwarka opisów zawodów, na: https://psz.praca.gov.pl/rynek-pracy/bazy-danych/klasyfikacja-zawodow-i-specjalnosci/wyszukiwarka-opisow-zawodow (dostęp: 22.03.23).
Lekarz specjalista hematologii. Wyszukiwarka opisów zawodów, na: https://psz.praca.gov.pl/rynek-pracy/bazy-danych/klasyfikacja-zawodow-i-specjalnosci/wyszukiwarka-opisow-zawodow (dostęp: 22.03.23).
Lekarz specjalista immunologii klinicznej. Wyszukiwarka opisów zawodów, na: https://psz.praca.gov.pl/rynek-pracy/bazy-danych/klasyfikacja-zawodow-i-specjalnosci/wyszukiwarka-opisow-zawodow (dostęp: 22.03.23).
Lekarz specjalista kardiologii dziecięcej. Wyszukiwarka opisów zawodów, na: https://psz.praca.gov.pl/rynek-pracy/bazy-danych/klasyfikacja-zawodow-i-specjalnosci/wyszukiwarka-opisow-zawodow (dostęp: 22.03.23).
Lekarz specjalista medycyny ratunkowej. Wyszukiwarka opisów zawodów, na: https://psz.praca.gov.pl/rynek-pracy/bazy-danych/klasyfikacja-zawodow-i-specjalnosci/wyszukiwarka-opisow-zawodow (dostęp: 22.03.23).
Lekarz specjalista medycyny rodzinnej. Wyszukiwarka opisów zawodów, na: https://psz.praca.gov.pl/rynek-pracy/bazy-danych/klasyfikacja-zawodow-i-specjalnosci/wyszukiwarka-opisow-zawodow (dostęp: 22.03.23).
Lekarz specjalista nefrologii. Wyszukiwarka opisów zawodów, na: https://psz.praca.gov.pl/rynek-pracy/bazy-danych/klasyfikacja-zawodow-i-specjalnosci/wyszukiwarka-opisow-zawodow (dostęp: 22.03.23).
Lekarz specjalista neonatologii. Wyszukiwarka opisów zawodów, na: https://psz.praca.gov.pl/rynek-pracy/bazy-danych/klasyfikacja-zawodow-i-specjalnosci/wyszukiwarka-opisow-zawodow (dostęp: 22.03.23).
Lekarz specjalista neuropatologii. Wyszukiwarka opisów zawodów, na: https://psz.praca.gov.pl/rynek-pracy/bazy-danych/klasyfikacja-zawodow-i-specjalnosci/wyszukiwarka-opisow-zawodow (dostęp: 22.03.23).
Lekarz specjalista neurologii. Wyszukiwarka opisów zawodów, na: https://psz.praca.gov.pl/rynek-pracy/bazy-danych/klasyfikacja-zawodow-i-specjalnosci/wyszukiwarka-opisow-zawodow (dostęp: 22.03.23).
Lekarz specjalista neurologii dziecięcej. Wyszukiwarka opisów zawodów, na: https://psz.praca.gov.pl/rynek-pracy/bazy-danych/klasyfikacja-zawodow-i-specjalnosci/wyszukiwarka-opisow-zawodow (dostęp: 22.03.23).
Lekarz specjalista onkologii dziecięcej. Wyszukiwarka opisów zawodów, na: https://psz.praca.gov.pl/rynek-pracy/bazy-danych/klasyfikacja-zawodow-i-specjalnosci/wyszukiwarka-opisow-zawodow (dostęp: 22.03.23).
Lekarz specjalista onkologii klinicznej. Wyszukiwarka opisów zawodów, na: https://psz.praca.gov.pl/rynek-pracy/bazy-danych/klasyfikacja-zawodow-i-specjalnosci/wyszukiwarka-opisow-zawodow (dostęp: 22.03.23).
Lekarz specjalista otorynolaryngologii. Wyszukiwarka opisów zawodów, na: https://psz.praca.gov.pl/rynek-pracy/bazy-danych/klasyfikacja-zawodow-i-specjalnosci/wyszukiwarka-opisow-zawodow (dostęp: 22.03.23).
Lekarz specjalista patomorfologii. Wyszukiwarka opisów zawodów, na: https://psz.praca.gov.pl/rynek-pracy/bazy-danych/klasyfikacja-zawodow-i-specjalnosci/wyszukiwarka-opisow-zawodow (dostęp: 22.03.23).
Lekarz specjalista pediatrii. Wyszukiwarka opisów zawodów, na: https://psz.praca.gov.pl/rynek-pracy/bazy-danych/klasyfikacja-zawodow-i-specjalnosci/wyszukiwarka-opisow-zawodow (dostęp: 22.03.23).
Lekarz – specjalista rehabilitacji medycznej. Wyszukiwarka opisów zawodów, na: https://psz.praca.gov.pl/rynek-pracy/bazy-danych/klasyfikacja-zawodow-i-specjalnosci/wyszukiwarka-opisow-zawodow (dostęp: 10.03.23).
Lekarz specjalista reumatologii. Wyszukiwarka opisów zawodów, na: https://psz.praca.gov.pl/rynek-pracy/bazy-danych/klasyfikacja-zawodow-i-specjalnosci/wyszukiwarka-opisow-zawodow (dostęp: 22.03.23).
NAWA. Nostryfikacja dyplomów ukończenia studiów, na: https://nawa.gov.pl/uznawalnosc/informacje-dla-uczelni/nostryfikacja-dyplomow (dostęp: 14.07.23).
Punkt Koordynacyjny ds. Polskiej i Europejskiej Ramy Kwalifikacji. Polska Rama Kwalifikacji (PRK) i Europejska Rama Kwalifikacji (ERK), na: https://prk.men.gov.pl/polska-rama-kwalifikacji-prk-i-europejska-rama-kwalifikacji-erk/ (dostęp: 14.07.23).
Obwieszczenie Ministra Zdrowia z dnia 4 grudnia 2020 r. w sprawie wykazu dokumentów potwierdzających znajomość języka polskiego, M.P. 2020 poz. 1155.
Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 24 lutego 2023 r. w sprawie stażu podyplomowego lekarza i lekarza dentysty, Dz.U. 2023 poz. 377.
Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 5 stycznia 2023 r. W sprawie odbywania szkolenia specjalizacyjnego przez lekarza w podmiocie leczniczym utworzonym przez ministra właściwego do spraw wewnętrznych, Dz.U. 2023 poz. 119.
Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 27 grudnia 2022 r. w sprawie określenia priorytetowych dziedzin medycyny, Dz.U. 2022 poz. 2814.
Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 30 czerwca 2022 r. Zmieniające rozporządzenie w sprawie specjalizacji lekarzy i lekarzy dentystów, Dz.U. 2022 poz. 1408.
Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 21 lutego 2022 r. w sprawie sposobu dopełnienia obowiązku doskonalenia zawodowego lekarzy i lekarzy dentystów, Dz.U. 2022 poz. 464.
Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 22 lutego 2021 r. W sprawie Lekarskiego Egzaminu Weryfikacyjnego i Lekarsko-Dentystycznego Egzaminu Weryfikacyjnego, Dz.U. 2021 poz. 341.
Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 31 sierpnia 2020 r. w sprawie specjalizacji lekarzy i lekarzy dentystów, Dz.U. 2020 poz. 1566.
Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 30 kwietnia 2002 r. w sprawie wykazu podmiotów upoważnionych do udzielania niezbędnych informacji lekarzowi będącemu obywatelem państwa członkowskiego Unii Europejskiej w zakresie ogólnych zasad wykonywania zawodu lekarza., Dz.U. 2002 nr 77 poz. 703.
Sławiński, S. (2017). Słownik Zintegrowanego Systemu Kwalifikacji. Instytut Badań Edukacyjnych.
Ustawa z dnia 12 marca 2022 r. o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa, Dz.U. 2022 poz. 583.
Ustawa z dnia 16 lipca 2020 r. o zmianie ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. 2020 poz. 1291).
Ustawa z dnia 22 grudnia 2015 r. o Zintegrowanym Systemie Kwalifikacji, Dz.U. 2016 poz. 64.
Ustawa z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty, (Dz.U. 1997 nr 28 poz. 152).
Ustawa z dnia 20 lipca 1950 r. o zawodzie felczera, Dz.U. 1950 nr 36 poz. 336.
Źródła ukraińskie:
Про вищу освіту, Закон України від 01.07.2014 № 1556-VII, https://zakon.rada.gov.ua/laws/show/1556-18#Text
Міністерство Охорони Здоров’я України (2023). Організація розподілу та зарахування випускників медичних спеціальностей в інтернатуру в 2023 році, https://moz.gov.ua/internatura
Про затвердження примірних програм підготовки в інтернатурі за спеціальностями "Акушерство та гінекологія", "Внутрішні хвороби", "Дитяча хірургія", "Епідеміологія", "Неврологія", "Офтальмологія", "Ортопедія і травматологія", "Педіатрія", "Психіатрія", "Хірургія", "Стоматологія", "Медична психологія", "Медицина невідкладних станів", "Інфекційні хвороби”, МОЗ України; Наказ, Програма від 14.07.2022 № 1219, https://zakon.rada.gov.ua/rada/show/v1219282-22#Text
Деякі питання безперервного професійного розвитку лікарів
МОЗ України; Наказ, Порядок, Форма типового документа від 22.02.2019 № 446, https://zakon.rada.gov.ua/laws/show/z0293-19#n129
Про затвердження Положення про спеціалізацію (інтернатуру) випускників вищих медичних і фармацевтичних закладів освіти III-IV рівня акредитації медичних факультетів, МОЗ України; Наказ, Положення від 19.09.1996 № 291, https://zakon.rada.gov.ua/laws/show/z0696-96#Text
Довідник кваліфікаційних характеристик професій працівників, МОЗ України; Наказ, Довідник від 29.03.2002 № 117, https://zakon.rada.gov.ua/rada/show/va117282-02#Text
Про затвердження Національної рамки кваліфікацій, Постанова Кабінету Міністрів України; Опис від 23.11.2011 № 1341, https://zakon.rada.gov.ua/laws/show/1341-2011-%D0%BF#Text
Про затвердження Переліку спеціальностей та строки навчання в інтернатурі випускників медичних і фармацевтичних вищих навчальних закладів, медичних факультетів, МОЗ України; Наказ, Перелік від 23.02.2005 № 81, https://zakon.rada.gov.ua/laws/show/z0291-05#Text
Про затвердження Положення про особливості ступеневої освіти медичного спрямування
МОЗ України; Наказ, Положення від 24.02.2000 № 35, https://zakon.rada.gov.ua/laws/show/z0370-00#Text
Про затвердження Положення про клінічну ординатуру, МОЗ України; Наказ, Положення від 29.01.1998 № 12, https://zakon.rada.gov.ua/laws/show/z0106-98#Text
Про подальше удосконалення атестації лікарів, МОЗ України; Наказ, Положення від 19.12.1997 № 359, https://zakon.rada.gov.ua/laws/show/z0014-98#Text
Медична освіта в Україні, Українська Медична Рада https://mcu.org.ua/medicinskoe-obrazovanie-v-ukraine/
Kierowcy i mechanicy / Водії та механіки
Kierowcy i mechanicy / Водії та механіки
DANE IDENTYFIKACYJNE ZBIORU
1. Nazwy i kody grup zawodów opisanych w zbiorze
Zbiór zawodów Kierowcy i mechanicy zawiera wybrane zawody usytułowane w następujących grupach (według krajowych i międzynarodowych klasyfikacji:
Broszura nie opisuje wszystkich zawodów, które znajdują się w wyżej wymienionych grupach klasyfikacyjnych, a jedynie te wybrane. Wynika to z metodologii przyjętej dla tej analizy porównawczej. Jej punktem wyjścia były zawody deficytowe na polskim rynku pracy, dla których poszukiwano zawodów bardzo podobnych lub pokrewnych w Ukrainie. Ostatecznie analiza objęła te z nich, dla których istnieją formalne opisy lub standardy zawodowe. Szczegółowe uzasadnienie takiego podejścia zawiera raport podsumowujący komponent Rynek pracy w projekcie Wsparcie techniczne w celu ułatwienia integracji społecznej i zawodowej obywateli państw trzecich w Polsce, w tym osób uciekających z Ukrainy.
2. Nazwy i kody poszczególnych zawodów w zbiorze
3. Mapa zbioru
Zawody związane z kierowaniem pojazdami, zarówno w Polsce, jak i w Ukrainie wymagają posiadania odpowiednich uprawnień. Są to ZAWODY REGULOWANE.
W Polsce, wykonywanie tych zawodów wiąże się z posiadaniem wymaganej kategorii prawa jazdy:
kategoria C1 uprawnia do kierowania:
- pojazdem samochodowym o dopuszczalnej masie całkowitej przekraczającej 3,5 t i nieprzekraczającej 7,5 t, z wyjątkiem autobusu,
- zespołem pojazdów złożonym z pojazdu, o którym mowa w lit. a, oraz z przyczepy lekkiej,
- pojazdami określonymi dla prawa jazdy kategorii AM (tj. motorowerem i czterokołowcem lekkim);
kategoria C uprawnia do kierowania:
- pojazdem samochodowym o dopuszczalnej masie całkowitej przekraczającej 3,5 t, z wyjątkiem autobusu,
- zespołem pojazdów złożonym z pojazdu, o którym mowa w lit. a, oraz z przyczepy lekkiej,
- pojazdami określonymi dla prawa jazdy kategorii AM;
kategoria D1 uprawnia do kierowania:
- autobusem przeznaczonym konstrukcyjnie do przewozu nie więcej niż 17 osób łącznie z kierowcą, o długości nieprzekraczającej 8 m,
- zespołem pojazdów złożonym z pojazdu, o którym mowa w lit. a, oraz z przyczepy lekkiej,
- pojazdami określonymi dla prawa jazdy kategorii AM;
kategoria D uprawnia do kierowania:
- autobusem,
- zespołem pojazdów złożonym z pojazdu, o którym mowa w lit. a, oraz z przyczepy lekkiej,
- pojazdami określonymi dla prawa jazdy kategorii AM;
kategoria C+E i D+E – pojazdem określonym odpowiednio w prawie jazdy kategorii C lub D, łącznie z przyczepą (przyczepami)
kategoria C1+E – zespołem pojazdów o dopuszczalnej masie całkowitej nieprzekraczającej 12 t, składającym się z pojazdu ciągnącego określonego w prawie jazdy kategorii C1 i przyczepy;
kategoria D1+E – zespołem pojazdów składającym się z pojazdu ciągnącego określonego w prawie jazdy kategorii D1 i przyczepy;
kategoria C+E i D – zespołem pojazdów określonych w prawie jazdy kategorii D+E.
W Ukrainie::
- kierowca pojazdów silnikowych kategorii C1 może kierować pojazdami o dopuszczalnej masie całkowitej od 3500 kg do 7500 kg;
- kierowca pojazdów silnikowych kategorii C może kierować pojazdami o dopuszczalnej masie całkowitej przekraczającej 7500 kg;
- kierowca pojazdów silnikowych kategorii D1 może kierować pojazdami o maksymalnej liczbie 16 miejsc siedzących, nie licząc kierowcy;
- kierowca pojazdów silnikowych (autobusów) kategorii D może kierować pojazdami o liczbie miejsc siedzących przekraczającej 16 miejsc;
- kierowca pojazdów silnikowych kategorii C1E może kierować zespołem pojazdów o dopuszczalnej masie całkowitej nieprzekraczającej 12 ton, składającym się z pojazdu ciągnącego o dopuszczalnej masie całkowitej od 3500 kg do 7500 kg;
- kierowca pojazdów silnikowych kategorii D1E może kierować zespołem pojazdów o dopuszczalnej masie całkowitej nieprzekraczającej 12 ton, składającym się z pojazdu ciągnącego o maksymalnej liczbie 16 miejsc siedzących (nie licząc kierowcy) i przyczepy.
W wyniku porównania zawodów mechaników należy zauważyć, że czynności zawodowe w tych zawodach w PL i UA są podobne. Różnice można dostrzec w nazewnictwie niektórych zawodów, gdzie np. w ukraińskim zawodzie „mechanik naprawy” są wyodrębnione kategorie, a zakresy czynności zawodowych w poszczególnych kategoriach odpowiadają różnym zawodom w Polsce.
Analiza zawodów z zbiorze wykazała:
- duże podobieństwo zawodów i zakresu czynności zawodowych kierowców pojazdów, które wynika przede wszystkim z bardzo podobnych wymogów co do uprawnień do kierowania pojazdami,
- duże podobieństwo czynności zawodowych w ramach zawodów mechaników różnych rodzajów pojazdów.
Porównanie ogólnych zadań zawodowych
Zbiór zawiera informacje o 24 polskich i ukraińskich zawodach i specjalnościach odnoszących się do kierowców i mechaników pojazdów.
Ważne
Porównując poszczególne polskie i ukraińskie zawody warto wziąć pod uwagę nie tylko zakres zadań zawodowych czy kwalifikacje formalne. Dla pełnego obrazu warto dodatkowo wziąć pod uwagę staż pracy i doświadczenie danej osoby, które w Ukrainie mogą się wiązać z uzyskaniem kolejnego stopnia rozwoju zawodowego. Stopnie te zwane są kategoriami kwalifikacji. Dopiero to pozwoli określić - w każdym indywidualnym przypadku - ścieżkę dostępu do danego zawodu lub wskazać możliwości podjęcia pracy w ramach zawodu lub zawodów pokrewnych.
Ścieżka dostępu do danego zawodu w Polsce może się znacząco różnić w zależności od tego czy jest to:
- zawód regulowany, czyli zawód, którego nie można wykonywać bez spełnienia określonych warunków, opisanych w odrębnych przepisach.
- zawód, w którym wyodrębniono określone kwalifikacje (tzw. kwalifikacje w zawodzie lub kwalifikacje cząstkowe). Pracodawcy mogą wymagać lub preferować osoby, które posiadają oficjalne potwierdzenie posiadania tych kwalifikacji.
- inny zawód – zawód, w przypadku którego mowa być może w całości o kwalifikacjach rynkowych. Dostęp do niego zależy całkowicie od aktualnych wymagań na rynku pracy, czyli oczekiwań pracodawców.
Obywatel państwa trzeciego może uzyskać dostęp do danego zawodu w Polsce poprzez:
- formalne uznanie dokumentu potwierdzającego posiadane kwalifikacje – na drodze (a) uzyskania równoważności dokumentu na podstawie umów i porozumień międzynarodowych jeśli takie obowiązują lub (b) nostryfikację dyplomu
- walidację kwalifikacji i umiejętności – sprawdzenie czy dana osoba posiada określone kwalifikacje, poprzez zdanie egzaminu lub przejście innej formy sprawdzenia
*Wyjątki:
a) tymczasowa ścieżka uproszczona (rozwiązania w odniesieniu do niektórych zawodów wprowadzone w Ustawie z dnia 12 marca 2022 r. o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa, Dz.U. 2022 poz. 583.);
b) (niektóre) świadectwa/dyplomy uzyskane w Ukrainie przed 20.06.2006 r., są uznawane za równoważne z polskimi dokumentami.
Kluczowe pojęcia i skróty
Bakaławr (Бакалавр) - dyplom bakaławra uzyskuje się w Ukrainie po ukończeniu studiów I stopnia, które trwają 4 lata (180-240 ECTS). Stwierdzenie równoważności dyplomu Bakaławra z jego polskim odpowiednikiem jest możliwe w drodze nostryfikacji.
CKE (Centralna Komisja Egzaminacyjna) – instytucja, która, m.in., udziela informacji o sposobie organizacji i przeprowadzania egzaminu potwierdzającego kwalifikacje w zawodzie.
ESCO - wielojęzyczna klasyfikacja europejskich umiejętności, kompetencji, kwalifikacji i zawodów. Określa i kategoryzuje umiejętności, kompetencje, kwalifikacje i zawody istotne dla unijnego rynku pracy oraz kształcenia i szkolenia. ESCO jest inicjatywą DG ds. Zatrudnienia, Spraw Społecznych i Włączenia Społecznego, wspieraną przez Europejskie Centrum Rozwoju Kształcenia Zawodowego (Cedefop). Obecnie ma też wersję ukraińskojęzyczną.
ERK/EQF (Europejska Rama Kwalifikacji) - narzędzie, które pomaga w komunikacji i porównywaniu systemów kwalifikacji w Europie. Osiem europejskich poziomów odniesienia opisano w kategoriach efektów uczenia się: wiedzy, umiejętności i kompetencji. Dzięki temu krajowe systemy kwalifikacji, krajowe ramy kwalifikacji (ang. NQF) i kwalifikacje w Europie odniesione są do poziomów ERK. Uczący się, absolwenci, organizatorzy kształcenia i szkolenia, pracodawcy mogą dzięki temu lepiej zrozumieć i porównywać kwalifikacje nadawane w różnych krajach i różnych systemach kształcenia i szkolenia (Punkt Koordynacyjny ds. Polskiej i Europejskiej Ramy Kwalifikacji).
Grupa zawodów – sformalizowane (tj. ujęte w międzynarodowych i krajowych klasyfikacjach) zestawienie zawodów.
ISCO - międzynarodowy standard klasyfikacji zawodów wprowadzony przez Międzynarodową Organizację Pracy. Obecnie obowiązuje standard ISCO-08. Ukraina odnosi swoją klasyfikację zawodów do poprzedniej jego wersji, czyli do ISCO-88.
Kwalifikacja - termin, który funkcjonuje zarówno w języku potocznym, jak i jest formalnie ujęty w polskich przepisach, na przykład, w ustawie z dnia 22 grudnia 2015 r. o Zintegrowanym Systemie Kwalifikacji (Dz.U.2020 poz.226). Nie ma jednak zgodności co do jego precyzyjnego znaczenia. W różnych aktach prawnych jest on różnie ujmowany, a niektóre ustawy odnoszą się do niego bez podawania jego zakresu. Słowem, definicja kwalifikacji wymaga jeszcze ujednolicenia w polskim prawodawstwie (Sławiński, 2017). Dla potrzeb tego projektu zdecydowano się przyjąć szerokie, bliskie potocznemu, rozumienie terminu kwalifikacja (zawodowa), tj. jako obejmujące wszelkie formalnie opisane wymagania konieczne lub preferowane do podjęcia pracy w danym zawodzie czy specjalności. W tym ujęciu może się więc termin ten odnosić zarówno (w pewnym przynajmniej zakresie) do efektów kształcenia (wiedzy, umiejętności, kompetencji społecznych), jak i uprawnień zawodowych. Takie podejście jest determinowane koniecznością porównania w ramach projektu Techniczne wsparcie w celu ułatwienia integracji społecznej i zawodowej obywateli państw trzecich w Polsce, w tym osób uciekających z Ukrainy dwóch dalece odmiennych systemów: polskiego i ukraińskiego, w tym ostatnim przypadku, systemu, który przechodzi obecnie istotne przekształcenia. Szczegółowe uzasadnienie takiego ujęcia terminu kwalifikacja zawiera raport podsumowujący projekt. Warto jednak tu podkreślić, że tam gdzie przywołujemy w naszej analizie porównawczej takie terminy jak: kwalifikacje uregulowane lub rynkowe, pełne, cząstkowe czy kwalifikacje w zawodzie, mają one znaczenie określone w polskich przepisach i są użyte w odniesieniu do polskiego systemu opisu zawodów i kwalifikacji.
Kwalifikacje cząstkowe - wszystkie kwalifikacje włączone do Zintegrowanego Systemu Kwalifikacji, które nie są kwalifikacjami pełnymi. Mogą być one tworzone zarówno w systemach oświaty i szkolnictwa wyższego, jak i poza nimi. W ich przypadku zakres wymaganych efektów uczenia się jest z zasady węższy niż w przypadku kwalifikacji pełnych. Na ogół wymagania te są związane z wyraźnie określonym rodzajem działalności. Do kwalifikacji cząstkowych nadawanych w systemie oświaty zalicza się m.in. kwalifikacje w zawodzie (potwierdzone świadectwem) (Sławiński, 2017).
Kwalifikacje pełne – kwalifikacje, które są nadawane wyłącznie w ramach systemu oświaty po ukończeniu określonych etapów kształcenia oraz w ramach systemu szkolnictwa wyższego i nauki po ukończeniu kształcenia specjalistycznego, studiów pierwszego stopnia, studiów drugiego stopnia i jednolitych studiów magisterskich oraz po uzyskaniu stopnia doktora w rozumieniu ustawy z dnia 20 lipca 2018 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce (Dz.U. 2016 poz. 64).
Kwalifikacje rynkowe – kwalifikacje nieuregulowane przepisami prawa, których nadawanie odbywa się na zasadzie swobody działalności gospodarczej (Dz.U.2020 poz.226).
Kwalifikacje uregulowane – kwalifikacje ustanowione odrębnymi przepisami, których nadawanie odbywa się na zasadach określonych w tych przepisach, z wyłączeniem kwalifikacji nadawanych w systemie oświaty oraz systemie szkolnictwa wyższego i nauki (Dz.U. 2020 poz. 226).
Kwalifikacje w zawodzie – wyodrębniony w danym zawodzie zestaw oczekiwanych efektów kształcenia, których osiągnięcie potwierdza świadectwo wydane przez okręgową komisję egzaminacyjną po zdaniu egzaminu potwierdzającego kwalifikacje w zawodzie w zakresie jednej kwalifikacji. Uwaga: należy odróżniać kwalifikację w zawodzie od kwalifikacji zawodowych (potwierdzanych odpowiednim dyplomem). Do uzyskania dyplomu potwierdzającego kwalifikacje zawodowe – w zależności od zawodu – może być wymagane uzyskanie jednej lub kilku kwalifikacji w zawodzie. Ta sama kwalifikacja w zawodzie może być wymagana w kilku różnych zawodach (Sławiński, 2017).
Młodszy bakaławr - dyplom młodszego bakaławra uzyskuje się w Ukrainie po ukończeniu studiów w krótkim cyklu, które trwają 2 lata (120 ECTS). Dyplom ten nie ma odpowiednika w polskim systemie szkolnictwa wyższego. W Ukrainie średnie szkoły zawodowe zostały włączone do systemu szkolnictwa wyższego i w związku z tym wydawane przez nie dyplomy Młodszego bakaławra są tam uważane za dokumenty poświadczające ukończenie edukacji na poziomie wyższym. Z tego też powodu nie mogą być one traktowane w Polsce jako świadectwa szkolne uzyskane za granicą, o których mowa w art. 93 ustawy o systemie oświaty. W polskich szkołach wyższych nie prowadzi się tego typu kształcenia, więc nie ma możliwości stwierdzenia równoważności dyplomów Młodszego bakaławra lub Młodszego specjalisty z dyplomami wydawanymi przez polskie uczelnie w drodze nostryfikacji (ENIC-NARIC Polska, 2023).
Młodszy specjalista (Молодший спеціаліст) - przed reformą systemu edukacji z 2014 r. kształcenie na studiach krótkich obejmowało 3-4 lata na podbudowie 9-letniej szkoły albo 2-3 lata na bazie 11-letniej pełnej szkoły średniej i kończyło się w Ukrainie dyplomem Młodszego specjalisty. Ostatni nabór na studia prowadzące do jego uzyskania nastąpił w 2019 r. Obecnie dyplom Młodszego specjalisty potwierdza ten sam poziom wykształcenia co dyplom Młodszego bakaławra. Żaden z nich nie ma odpowiednika w polskim systemie szkolnictwa wyższego. W Ukrainie średnie szkoły zawodowe zostały włączone do systemu szkolnictwa wyższego i w związku z tym wydawane przez nie dyplomy Młodszego specjalisty lub Młodszego bakaławra są tam uważane za dokumenty poświadczające ukończenie edukacji na poziomie wyższym; dlatego nie mogą być one traktowane w Polsce jako świadectwa szkolne uzyskane za granicą, o których mowa w art. 93 ustawy o systemie oświaty. W polskich szkołach wyższych nie prowadzi się tego typu kształcenia, więc nie ma możliwości stwierdzenia równoważności dyplomów Młodszego bakaławra lub Młodszego specjalisty z dyplomami wydawanymi przez polskie uczelnie w drodze nostryfikacji (ENIC-NARIC Polska, 2023).
Nostryfikacja - procedura prowadząca do ustalenia polskiego odpowiednika zagranicznego dyplomu. Nostryfikacji podlega dyplom ukończenia studiów za granicą, który nie może być uznany za równoważny odpowiedniemu polskiemu dyplomowi i tytułowi zawodowemu na podstawie umowy międzynarodowej określającej równoważność (NAWA).
PRK (Polska Rama Kwalifikacji) – krajowa NQF (National Qualification Framework. Składa się na nią opis ośmiu wyodrębnionych w Polsce poziomów kwalifikacji odpowiadających odpowiednim poziomom Europejskich Ram Kwalifikacji (…) sformułowany za pomocą ogólnych charakterystyk efektów uczenia się dla kwalifikacji na poszczególnych poziomach (Dz.U. 2016 poz. 64)
Specjalista (Спеціаліст) – przed wprowadzeniem reformy systemu edukacji w 2014 r., dyplom specjalisty był wydawany w Ukrainie po ukończeniu studiów jednolitych oraz niektórych kierunków studiów II stopnia, Ostatni nabór na kształcenie prowadzące do jego uzyskania nastąpił w 2016 r. Obecnie tytuł ten jest w Ukrainie uznawany za równoważny z tytułem magistra. W Polsce zarówno dyplom magistra jak i specjalisty wydany w Ukrainie przed dniem 20 czerwca 2006 r jest uważany za równoważny z polskim odpowiednikiem na podstawie umów międzynarodowych. W przypadku dokumentów wydanych później konieczna jest ich nostryfikacja (ENIC-NARIC Polska, 2023).
Specjalność - wynik podziału pracy w ramach zawodu, zawiera część zadań o podobnym charakterze (związanych z wykonywaną funkcją lub przedmiotem pracy), wymagających pogłębionej lub dodatkowej wiedzy i umiejętności, zdobytych w wyniku dodatkowego szkolenia lub praktyki (DRP MRiPS, 2023).
Ukraińska Rama Kwalifikacji – krajowa NQF (National Qualification Framework) - została wprowadzona w 2011 r.. W 2020 r. jej poziomy zostały dostosowane do ERK/EQF (Europejskiej Ramy Kwalifikacji), choć nadal istnieją między nimi różnice (European Training Foundation, 2023). Odniesienia do ERK/EQF jakie pojawiają się w tej analizie mają więc czasem charakter orientacyjny.
Uprawnienie zawodowe - podstawowy element prawa podmiotowego, który wiąże się z faktem posiadania określonego zawodu. W praktyce wyróżnienie uprawnień zawodowych następuje w przypadku występowania zawodów regulowanych, czyli tam, gdzie stawiane są warunki przystąpienia do zawodu (Hasła LEX, na: profinfo.pl).
Walidacja – sprawdzenie, czy osoba ubiegająca się o nadanie określonej kwalifikacji, niezależnie od sposobu uczenia się tej osoby, osiągnęła wyodrębnioną część lub całość efektów uczenia się wymaganych dla tej kwalifikacji (Dz.U. 2020 poz. 226).
Zawód - zbiór zadań zawodowych wyodrębnionych w wyniku społecznego podziału pracy, wykonywanych przez poszczególne osoby i wymagających odpowiednich kompetencji (wiedzy i umiejętności), zdobytych w wyniku kształcenia lub praktyki (DRP MRiPS, 2023).
Zadanie zawodowe - wycinek / etap pracy wynikający z pełnionych funkcji i obowiązków, na który składają się określone czynności zmierzające do osiągnięcia celu (Gruza & Hordyjewicz, 2014).
Zbiór zawodów - w kontekście tej analizy rozumiany jest jako pojęcie szersze niż grupa zawodów. Ze względu na różnice występujące pomiędzy międzynarodowymi (w tym unijnymi) klasyfikacjami a klasyfikacją polską czy ukraińską, konieczne stało się znalezienie pojęcia szerszego, tak aby możliwe było dokładne zmapowanie, jakie zawody występują w danym obszarze tematycznym oraz w pełni oddać występujące pomiędzy nimi podobieństwa i różnice.
Zintegrowany Rejestr Kwalifikacji – rejestr publiczny (…) ewidencjonujący kwalifikacje włączone do Zintegrowanego Systemu Kwalifikacji (Dz.U. 2020 poz. 226).
Niniejszy materiał ma charakter poglądowym informujący o różnicach i podobieństwach między polskimi a ukraińskimi zawodami w danym obszarze oraz o możliwych ścieżkach uznania kwalifikacji w Polsce w ramach określonej działalności zawodowej. Powstał w wyniku analizy porównawczej i zawiera odniesienia do właściwych instytucji i procedur. Broszura nie jest instrukcją uznawania kwalifikacji zawodowych ani dokumentem prawnym. Materiał ten został skonsultowany z właściwymi ministerstwami i środowiskami zawodowymi. Zawarte tu informacje odnoszą się do stanu prawnego na lipiec 2023 r.
Analiza porównawcza została przeprowadzona w ramach projektu Wsparcie techniczne w celu ułatwienia integracji społecznej i zawodowej obywateli państw trzecich w Polsce, w tym uciekających z Ukrainy, którego celem jest wsparcie władz polskich w zapewnieniu osobom uciekającym przed wojną sprawnego i skutecznego dostępu do procedur i usług publicznych w zakresie integracji społecznej i zawodowej. Projekt został sfinansowany przez Unię Europejską w ramach Instrumentu Wsparcia Technicznego zarządzanego przez Komisję Europejską (Dyrekcja Generalna ds. Wspierania Reform Strukturalnych – DG Reform). Przy realizacji projektu IOM współpracowało z Ministerstwem Rodziny i Polityki Społecznej.
European Training Foundation. (2023). Comparison report of the European Qualifications Framework and the Ukrainian National Qualifications Framework, na: https://europa.eu/europass/system/files/2023-02/Comparison%20report%20final%20rev%2023-02-2023%20EN.pdf(dostęp: 11.04.23).
DRP MRiPS (2023). Klasyfikacja zawodów i specjalności, na: https://psz.praca.gov.pl/rynek-pracy/bazy-danych/klasyfikacja-zawodow-i-specjalnosci (dostęp: 20.03.23).
ENIC-NARIC Polska (2023). Zagraniczne systemy kształcenia wyższego – Ukraina. Praktyczny przewodnik po uznawalności wykształcenia, na: https://nawa.gov.pl/images/OPRACOWANIA-2023/UKRAINA.pdf (dostęp: 10.07.23).
Punkt Koordynacyjny ds. Polskiej i Europejskiej Ramy Kwalifikacji. Polska Rama Kwalifikacji (PRK) i Europejska Rama Kwalifikacji (ERK), na: https://prk.men.gov.pl/polska-rama-kwalifikacji-prk-i-europejska-rama-kwalifikacji-erk/ (dostęp: 14.07.23).
NAWA. Nostryfikacja dyplomów ukończenia studiów, na: https://nawa.gov.pl/uznawalnosc/informacje-dla-uczelni/nostryfikacja-dyplomow (dostęp: 14.07.23).
Sławiński, S. (2017). Słownik Zintegrowanego Systemu Kwalifikacji. Instytut Badań Edukacyjnych.
Ustawa z dnia 12 marca 2022 r. o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa, Dz.U. 2022 poz. 583.
Ustawa z dnia 22 grudnia 2015 r. o Zintegrowanym Systemie Kwalifikacji (Dz.U. 2020 poz. 226).
Wyszukiwarka opisów zawodów, na: https://psz.praca.gov.pl/rynek-pracy/bazy-danych/klasyfikacja-zawodow-i-specjalnosci/wyszukiwarka-opisow-zawodow (dostęp: 19.05.23).
Źródła ukraińskie
Класифікатор професій ДК 003:2010, Держспоживстандарт України; Наказ, Класифікатор від 28.07.2010, https://zakon.rada.gov.ua/rada/show/va327609-10#Text
Довідник кваліфікаційних характеристик професій працівників Випуск 87 "Житлове та комунальне господарство населених пунктів", Держбуд України; Довідник, Перелік, Покажчик від 17.06.1999, https://zakon.rada.gov.ua/rada/show/v0144241-99#Text
Про затвердження Випуску N 69 "Автомобільний транспорт" Довідника кваліфікаційних характеристик професій працівників, Мінтрансзв'язку України; Наказ, Довідник від 14.02.2006 № 136, https://zakon.rada.gov.ua/rada/show/v0144241-99#Text
Довідник кваліфікаційних характеристик професій працівників. Випуск 42. Оброблення металу. Мінпромполітики (з 2001р.); Довідник від 22.03.2007 № 120, https://zakon.rada.gov.ua/rada/show/va120581-07#Text
Професійний стандарт “Слюсар з ремонту колісних транспортних засобів”, Наказ Мінекономіки від 21.09.2020 № 1849, https://www.me.gov.ua/Files/GetFile?lang=uk-UA&fileId=84a628bd-e6de-4149-8fa6-6fd19025d399
Професійний стандарт “Технік-мехатронік”, Наказ Мінекономіки від 12.01.2022 № 85-22, https://register.nqa.gov.ua/uploads/0/383-nakaz_85.pdf